o traumatologiidr n. med. Marek Krasuski
Chiruria urazowa - pojęcie i definicja.
--------------------------------------------------------------------------------
Chirurgia urazowa, traumatologia [gr. traumatikos 'dotyczący ran'; trauma 'rana','uraz'; -loga 'wypowiedź', 'doktryna', 'nauka'],
Dział medycyny klinicznej wyodrębniony z ortopedii, obejmujący leczenie obrażeń ciała spowodowanych urazami. Traumatologia wiąże się głównie z uszkodzeniami narządów ruchu. Leczeniem uszkodzeń urazowych innych narządów zajmuje się zwykle chirurgia ogólna, lub torakochirurgii, chirurgia naczyniowa. Najczęściej pourazowe uszkodzenia narządów ruchu są następstwem działania sił mechanicznych, ale mogą to być urazy termiczne, chemiczne i mieszane. Uszkodzenia chemiczne i termiczne wymagają w leczeniu współpracy specjalistów w zakresie chirurgii plastycznej, toksykologii i in. Leczenie uszkodzeń termicznych i chemicznych wymaga też właściej organizacji i wyposażenia ośrodka podejmującego się leczenia oparzeń i uszkodzeń chemicznych.
Pourazowe uszkodzenia narządu ruchu dzieli się ze względu na rodzaj, stopień i umiejscowienie na: zamknięte obrażenia tkanek miękkich (stłuczenia, uszkodzenia mięśni i ścięgien), rany, złamania, skręcenia i zwichnięcia oraz uszkodzenia otwarte. Urazy otwarte cechuje obecność kontaktu strefy podskórnej, uszkodzonego ściegna stawu bądź szczeliny złamania ze środowiskiem zewnetrznym. Uszkodzenia te z założenia traktowane są w leczeniu jak rany zakażone. Uszkodzenia pourazowe mogą być pojedyncze i mnogie. Urazy mnogie mogą być wielomiejscowe i wielonarządowe. Organizm na uraz reaguje zmianami miejscowymi i ogólnymi (ważne są zmiany metaboliczne w ustroju). W ciężkich przypadkach rozwijają się objawy wstrząsu.
Traumatologia początkowo obejmowała leczenie ran i urazów odniesionych głównie na polu walki, (badania starożytnych cywilizacji wykazały, że w Egipcie leczono złamania kończyn za pomocą opatrunków unieruchamiających wykonywanych z żywicy, wosku i mąki). Hipokrates leczył złamania za pomocą wyciągów oraz unieruchamiał kończyny w łupkach. Postęp w leczeniu urazów datuje się od XVI wieku, dzięki wprowadzeniu przez francuskiego chirurga A.Paré (1509-1590) techniki podwiązywania uszkodzonych naczyń oraz stosowania protez kończyn dolnych. W roku 1769 P. Pott (1714-1788) podaje aktualne po dziś dzień zasady unieruchamiania złamań. W tym okresie do unieruchamiania złamań w Europie zaczyna używać się opatrunków gipsowych. Powszechne zastosowanie opatrunków gipsowych w postaci opasek ma miejsce w połowie XIX wieku(Matijsen w 1852r pokazuje jak należy impregnować bandaże gipsem). Na przełomie XIX i XX w. rozwijają się techniki operacyjne złamań. Wprowadza się zespolenia złamań za pomocą płytek, śrub (we Francji A. Lambotte, w Anglii W.A. Lane) Wprowadza się zasady aseptyki (J. Lister) w chirurgii (w tym w chirirgii urazowej - W.A. Lane). Przełomem w leczeniu złamań było wprowadzenie przez W.C. Roentgena do diagnostyki promieni X w 1895r. Na początku XX w. rozwijają sie techniki zespoleń złamań z używaniem nowych stopów metali (w 1912r. W. O'Neil Shermann wprowadza płytę zespalającą ze stali Vanadium; w 1913r. Lambotte wprowadza przezskórne szynowanie wewnętrzne odłamów). W XVIII i XIX wieku rozwija się nauka związana z teorią zrostu kostnego. Duhamel zwraca uwagę na kościotwórczą rolę okostnej. Wiedze tę rozwija Dupuytren przypisując rolę kosciotwórczą po złamaniach okostnej, śródkostnej, a także otaczającym złamanie tkankom miękkim. W 1853r. Virchow opisując proliferację komórek w otoczeniu złamania, tworzy teorię komórkową zrostu kości. Teorię metaplastyczną zrostu rozwijają R. Leriche i A. Policard. Teoria ta zakłada, że czynności kościotwórcze podejmuje każda komórka multipotencjalna indukowana w kierunku przemiany osteoblasycznej.
Ważnym etapem rozwoju traumatologii było wprowadzenie w 1846r. (Massachusetts General Hospitasl w Bostonie) narkozy (znieczulenia bólu poprzez inhalację gazów chemicznych).
W XIX w. H.O. Thomas wprowadza wyciągu w leczeniu złamań. W XX w., C.L. Callander rozwija postępowanie po amputacji, M.N. Smith-Peterson, G. Küntscher wprowadzają nowe metody zespolenia złamań za pomocą gwoździ metalowych śródszpikowych.
W miarę rozwoju cywilizacji (rozbudowa przemysłu, mechanizacja rolnictwa, upowszechnienie środków komunikacji) i wzrostu urazowości (wypadki przem., komunikacyjne i w wyniku klęsk żywiołowych) powstała nowoczesna nauka zajmująca się teorią i praktyką leczenia złamań kości, uszkodzeń naczyń, nerwów, ścięgien i mięśni. Lata po II Wojnie Światowej przyniosły burzliwy rozwój traumatologii. Rozwinięto techniki leczenia zachowawczego zwichnięć i złamań (czynnościowa metoda leczenia złamań wg A. Sarmiento, czynnościowa metoda leczenia złamań śródstawowych i przezstawowych wg D. Tylmana). Szczególnie burzliwy rozwój przeszły stabilizacje operacyjne złamań technikami osteosyntezy stabilnej. W roku 1958 powstaje w Biel, w Szwajcarii grupa badawcza Arbeitsgemeinschaft für Osteosynthesefragen (AO). Inicjatorem tej grupy byli: Maurice Edmond Müller, Robert Schneider, Hans Willenegger i Martin Allgöwer. Szczególny wkład w rozój tej techniki zaopatrzenia złamań był Maurice Müller. W roku 1984 organizacja AO zmieniła swój status prawny i stała się fundacją non-profit. Fundacja AO stała się światowym miejscem dla szkolenia chirurgów w zakresie leczenia urazów narządu ruchu. Wprowadziła szereg standardów w postepoowaniu leczniczym w traumatologii.
Lata siedemdziesiąte to dalszy rowój traumatologii. W leczeniu złamań wprowadzono i udoskonalano szereg innych technik. Popularne stały się śródszpikowe zespolenia złamań. Zaczęły rozwijać się techniki osteosyntezy zewnętrznej (Ilizarow w ZSRR). W Polsce wielki wkład w stabilizacje operacyjną złamań wnieśli W. Ramotowski, R. Granowski, J. Bielawski, E. Pilawski, W. Kamiński, wprowadzając w 1982r system ZESPOL do leczenia złamań kości długich, a następnie rozwijając go w nowszy system POLFIX. Obecnie najczęściej stosowanymi metodami leczniczymi są w leczeniu urazów repozycję (nastawienia złamań kości, czy zwichniętego stawu, unieruchomienie w opatrunku gipsowym, z tworzyw sztucznych, włókna szklanego impregnowanego żywicami poliuretanowymi i innych, stosowanie wyciągów, szyn; w leczeniu operacyjnym - zespolenie złamań za pomocą łączników metalowych, śrub, gwoździ, prętów. Ważnym elementem leczenia urazów jest rehabilitacja ruchowa. Rehabilitacja jest integralną częścią leczenia podstawowego. Rehabilitacja musi być wczesna, kompleksowa i ciągła. W Polsce do rozwoju chirurgii urazowej przyczynili się m.in: L. Rydyger, A. Jurasz, Z. Redliński, H. Schramm, M. Rutkowski, a w okresie powojennym A.Gruca, W.Dega, A.Dziak, R. Granowski, M.Garlicki, S. Łukasik, W.Ramotowski, T. Sokołowski, W.Szulc, D.Tylman, M. Weiss.
[Bibliografia: Campbell's operative orthopaedics, wyd.5, The C.V.Mosby Co., St Luis, 1971, Heppenstall R.B.: Fracture Treatment and Healing., W.B.Saunders Company, Philadelphia, London, Toronto, 1980, M.W. Chapman:Operative Ortopaedics, J.B. Lippincott Company Philadelphia, London, Mexico City, New York, St.Louis, Sao Paulo, Sydney, 1988, D. Tylman, A. Dziak: Traumatologia narządu ruchu, PZWL Warszawa, 1985, Żuk T., Dziak A., Propedeutyka Ortopedii, PZWL, 1977]