Krótki słownik pojęć rehabilitacyjnych - Strona domowa dr n. med. Marka Krasuskiego

termin ten został wprowadzony w roku 1973 w Belgii i Kanadzie. Założono wówczas Międzynarodową Federację Adaptowanej Aktywności Fizycznej (International Federation of Adapted Physical Activity - IFAPA). IFAPA miało swoje pierwsze spotkanie w gronie międzynarodowym w roku 1977 w Quebec (Kanada), a drugie w roku 1979 w Brukseli.

Pierwsze sympozjum naukowe tej organizacji odbyło się w 1989 roku w Berlinie.

Określono wówczas definicję pojęcia Adaptowanej Aktywności Fizycznej (Ruchowej).

Adaptowana Aktywność Fizyczna odnosi się do osób z ograniczonymi możliwościami ruchowymi spowodowanymi niepełonosprawnością (zarówno psychiczną jak i fizyczną) a także osób w podeszłym wieku. W działaniu Adaptowanej Aktywności Fizycznej kładzie się szczególna rolę zwiększania aktywności fizycznej i sportowej w tych grupach osób.

APA skupia specjalistów propagujących właściwe zachowania, organizujących aktywność fizyczną i sportową, czyli trenerów, fizjoterapeutów, wolontariuszy, instruktorów, a także lekarzy rehabilitacji, medycyny sportowej, geriatrów i in..

Celem działania specjalistów APA jest umożliwienie wszystkim ludziom bez względu na ich wiek, płeć, rodzaj i poziom niesprawności, udziału w regularnej aktywności fizycznej na przestrzeni całego ich życia.

Biała księga Medycyny Fizykalnej i Rehabilitacji Medycznej (WHITE BOOK ON PHYSICAL. AND REHABILITATION MEDICINE)

opracowana przez UEMS Sekcję Medycyny Fizykalnej i Rehabilitacji Section and Board of UEMS – PRM (Union of European Specialists in Physical and Rehabilitation Medicine); określa pozycję jaką zajmuje ta podstawowa specjalność lekarska w Europie. W Księdze określono zadania jakie stoją przed tą specjalnością lekarską, narzędzia jakimi posługują się pracujący w rehabilitacji, a także kompetencje lekarzy specjalistów rehabilitacji medycznej. W większości krajów Unii Europejskiej specjalność lekarska nazwana w Polsce rehabilitacją medyczną, w Europie nazywa się Medycyną Fizykalną i Rehabilitacją Medyczną. W Białej Księdze zawarte są też warunki kształcenia lekarza specjalizującego się w rehabilitacji medycznej. Starano się by treść Księgi pisana była i kontrolowana przez wszystkich przedstawicieli działających przy UEMS – PRM tak, by zapewnić spójność wymogów, zabezpieczyć interesy wszystkich Krajów w tym względzie. Biała Księga jest dostępna za pośrednictwem sekcji strony internetowej na www.euro-prm.org lub za pośrednictwem Sekretariatu Generalnego UEMS

wykonywane przez terapeutę, lub za pomocą odpowiedniego aparatu (ciągłego biernego ruchu -CPM - Continuous Passive Motion) bez czynnego udziału chorego; ć.b. stosuje się w przypadku braku możliwości wykonania czynnego ruchu z powodu porażeń lub niedowładów, lub ruch ten jest niemożliwy do wykonania ze względu na stan chorego; celem ć.b. jest utrzymanie prawidłowego zakresu ruchu w stawach pozbawionych możliwości wykonywania czynnego ruchu (zapobieganie przykurczom). Wpływają korzystnie na odżywianie chrząstki stawowej, krążenie obwodowe, proces metaboliczny w obrębie mięśni i ścięgien; utrzymują w gotowości układ kostno stawowy do podjęcia własnej czynności jeśli stanie się to możliwe. Ć.b. wykonywane się w pozycjach izolowanych, ograniczając ruch do jednego stawu i jednej płaszczyzny ruchu, zawsze w fizjologicznej osi stawu. W ćwiczeniach biernych wyróżnia się następujące techniki: ćwiczenia bierne właściwe, ć. b. z rozciągnięciem tkanek okołostawowych, ć. b. z dociskiem powierzchni stawowych, ć.b. redresyjne, wyciągi redresyjne.

Zob. ćwiczenia bierne. Wykonywane rękami terapeuty w pozycjach izolowanych,

umożliwiających wykonanie ruchu w pełnym zakresie. Odcinek bliższy ćwiczonego

stawu powinien być ustabilizowany ręką terapeuty lub pasami stabilizującymi.

Wykonywane w odpowiednich pozycjach wyjściowych, najczęściej dla

kończyny górnej w siadzie, dla kończyny dolnej w leżeniu; liczba powtórzeń ruchu w jednej płaszczyźnie wynosi około 30. Celem podniesienia ich skuteczności, ć. b. powinny być wykonywane 2–3 razy dziennie, we wszystkich stawach bezczynnych kończyn.

stosowane celem zwiększenia zakresu ruchu w stawach; ruch zadawany jest biernie rękami terapeuty w tempie wolnym, natomiast pacjent czynnie rozluźnia napięte mięśnie tych grup, które przeciwdziałają zadanemu ruchowi; ć.cz-b. należą do kinezyterapii indywidualnej (miejscowej).

(Zob. ćwiczenia bierne); Ruch bierny, wykonywany rękami terapeuty z dociskiem powierzchni stawowych, co pobudza błonę maziową do wytwarzania mazi stawowej, zapobiega powstawaniu zrostów wewnątrzstawowych, zapewniając również stymulację bodźców proprioceptywnych.

(Zob. ćwiczenia bierne); wykonywane są w celu rozciągnięcia przykurczonych tkanek okołostawowych przy użyciu zewnętrznej siły, którą jest ręka fizjoterapeuty. Bardzo istotny przy ich wykonywaniu jest właściwy dobór pozycji wyjściowych i dobra stabilizacja tuż powyżej redresowanego stawu. Ruch redresyjny wykonywany jest ostrożnie, z uwzględnieniem biernych ruchów ślizgowych w stawie, połączonych z trakcją z siłą właściwie dawkowaną i akceptowana przez chorego. Po ćwiczeniach redresyjnych wskazane są ćwiczenia czynne z oporem w celu pokrycia czynną siłą mięśniową uzyskanego większego zakresu ruchów.

polegają na samodzielnym wykonywaniu ruchów w stawach przy odciążeniu ćwiczonego odcinka ciała. Ćwiczenia w odciążeniu mogą być stosowane dla poszczególnych kończyny, lub całego ciała (wówczas przy podwieszeniu całkowitym ćwiczącego). Odciążenia dokonuje się poprzez podwieszanie ćwiczonej części ciała za pomocą odpowiednich przyrządów (podwieszek) lub odciążenia dokonuje własnymi rękoma fizjoterapeuta. Ć. w odciążeniu zapewnia środowisko odciążające, np. ć. w wodzie, lub wykonywane na płaszczyznach ułatwiających poślizg (zmniejszających tarcie). Rodzaje odciążeń: odciążenie całkowite zrównoważone (podwieszenie osiowe kończyny), odciążenie całkowite niezrównoważone (podwieszenie pozaosiowe kończyny, odciążenie częściowe, uzależnione od poziomu zanurzenia w wodzie. Celem ich stosowania jest przeciwdziałanie zanikom mięśniowym uzyskanie przyrostu siły mięśniowej do wartości umożliwiających swobodne poruszanie kończyną lub jej częścią, utrzymanie fizjologicznego zakresu ruchów w stawach poprzez systematyczne odżywianie chrząstki stawowej umożliwienie wykonywania ruchu w stawach w pełnym zakresie , podtrzymując tym samym prawidłową dotychczasową elastyczność mięśni zawiadujących danym stawem, więzadeł i innych struktur . Wskazaniami do stosowania ć. są: zaniki i znaczne osłabienie siły mięśniowej niepełny zrost kostny po złamaniach, zmiany zwyrodnieniowe stawów, ograniczenia ruchomości w stawach po unieruchomieniu, zespoły bólowe w obrębie narządu ruchu.

wykonywane przez osoby, które potrafią czynnie poruszać kończynami, tułowiem; pozwalają na aktywne napinanie i rozluźnianie mięśni, poprawiają sprawność ogólną i odcinkową (kończyn, tułowia); aktywnie angażują wybrane grupy mięśniowe; zwiększają siłę ćwiczonych grup mięśniowych. Pozycja wyjściowa w ć.cz. Wolnych musi być tak dobrana, by płaszczyzna ruchu była prostopadła do podłoża. Najczęściej stosowanymi ćwiczeniami czynnymi są: napinanie mięśni, ćwiczenia prowadzone, ć. w odciążeniu, ć. wolne - bez użycia sprzętu pomocniczego, ć. czynne z oporem. Ć. cz. mają charakter lokalny, regionalny lub ogólny. Czas i tempo ćwiczeń dobierane jest w zależności od wydolności i stanu ćwiczonego, oraz celu jaki ma być osiągnięty; zaliczają się do kinezyterapii indywidualnej

zob. ćwiczenia czynne; wykonywane z zadanym oporem w: systemie ciężarkowo-bloczkowym,

oporem dokonanym ręką terapeuty, sprężynami, taśmami, hantlami, wykonywane w fotelu do ćwiczeń z oporem, w środowisku wodnym, z pomocą aparatu do ćwiczeń izokinetycznych; opór stanowi masa własnego ciała. Ćwiczenia mogą mieć charakter : lokalny, regionalny i ogólny.

O wielkości wysiłku decyduje: wielkość oporu, liczba powtórzeń i tempo wykonywania ćwiczeń

Forma treningu dynamicznego. Ćwiczenia cechuje: stała prędkość kątowa ruchu, pacjent otrzymuje taki opór jaki sam wytwarza na zadanym urządzeniu, ruchu prowadzony jest z oporem, zadanym przez dynamometr, który dostosowuje się do możliwości siłowych testowanej osoby w taki sposób, by utrzymać zadaną prędkość. Praca izokinetyczna może mieć charakter pracy koncentrycznej lub ekscentrycznej. Głównym kryterium charakteryzującym pracę izokinetyczną jest prędkość wykonywanego ruchu. Przyjmuje się podział prędkości na 3 zakresy: prędkość wolną (2°/s. – 180°/s.), prędkość średnią (180°/s. – 300°/s.), prędkość szybką (powyżej 300°/s). Im wolniejsza prędkość ruchu, tym większy opór odczuwany przez badanego. W praktyce najniższe wartości dla prędkości wolnej oscylują w granicach 30°/s. Ocena izokinetyczna może odbywać się w warunkach otwartego lub zamkniętego łańcucha biokinematycznego i prowadzona jest m.in. w celu: uzyskania obiektywnych danych dynamicznej pracy grup mięśniowych, ustalenia danych normatywnych, monitorowania procesu rehabilitacji, czy oceny skuteczności treningu sportowego.

to ćwiczenia, w których wykorzystuje się zjawiska promieniowania ruchowego. Celem jest uzyskanie napięcia izometrycznego mięśni na drodze skrzyżowanego odruchu fizjologicznego lub na drodze pobudzenia zespołów dynamicznych. Wskazaniem do stosowania ćwiczeń synergistycznych są unieruchomienie kończyny całkowite lub częściowe w opatrunku gipsowym, ćwiczenie przeszczepionych mięśni. Synergia polega na stabilizacji stawów, w których wykonywany jest ruch lub na dostosowawczej zmianie napięcia w grupie agonistów podczas wykonywania ruchu w zależności od różnej wielkości oporów zewnętrznych; stanowią grupę ćwiczeń stosowanych w kinezyterapii indywidualnej w celu wywołania napięcia mięśniowego w tych zespołach dynamicznych, w których bezpośrednie działanie ruchem jest niemożliwe. Wyróżniamy synergizm bezwzględny i względny Do ć.s. zaliczamy ć. ipsilateralne, ć. kontralateralne. Ć.s. muszą być wykonywane z maksymalnymi oporami i do pełnego zmęczenia.

zaliczane w systematyce kinezyterapii do działu ogólnego; wykorzystuje się w trakcie ćwiczeń dobry wpływ środowiska wodnego na organizm. Prowadzone są najczęściej w specjalnych, odpowiednio przystosowanych zbiornikach wodnych, mających właściwą wielkość, głębokość (do 150 cm) oraz zamocowane na stałe uchwyty i barierki. Ćwiczenia w wodzie są najczęściej prowadzone w jednorodnej co do wielkości i potrzeb grupie, w której uwzględnia się współistnienie podobnych jednostek chorobowych, wiek, poziom rozwoju umysłowego, zdolności ruchowe, umiejętność utrzymywania się na wodzie oraz pływania; zapewnia się odpowiednią opiekę i bezpieczeństwo; ć. mogą być prowadzone indywidualnie; Nie ma przeciwwskazań wiekowych, w ć. mogą brać udział niemowlęta jak i osoby starsze. Temperatura wody powinna wynosić 24-35°C. W odpowiednio wyższej temperaturze wody można uzyskać zmniejszenie napięcia mięśniowego, zwiększenie przekrwienia, obniżenie pobudliwości nerwowej. Działanie wyporności wody uła¬wia wykonywanie ruchów czynnych przy obniżonej sile mięśniowej. Ciśnienie hydrostatyczne wody przez zwiększony ucisk na klatkę piersiową i powłoki brzuszne utrudnia wdech, wpływając na wzmocnienie mięśni oddechowych. Tempo ćwiczeń, zakres ruchu, stosowanie dodatkowych elementów (rękawice, płetwy) umożliwiają wykonywanie w wodzie ćwiczeń w warunkach odciążenia i zadanego oporu. Formy ćwiczeń mogą być zadaniowe jak i zabawowe. Ćwiczenia mogą odbywać się w rytm muzyki - która nadaje odpowiednie tempo oraz mobilizuje do wykonywania wysiłku. Instruktor znajdujący się na brzegu pokazuje ćwiczenia, które wykonują uczestnicy. Do ćwiczeń używane są także: pasy wypornościowe, hantle piankowe, ciężarki na kostki i nadgarstki, deski pływackie, rękawiczki oporowe i rurki piankowe.

specyficzna grupa ćwiczeń ruchowych, zwiększająca pojemność oddechową płuc, ruchomość klatki piersiowej, siłę mięśni oddechowych, głównie przepony i mięśni międzyżebrowych zewnętrznych. Ć o. wpływają na poprawę kształtu klatki piersiowej, mogą spełniać funkcje uspokajające lub pobudzające oraz stanowić element umiejętności posługiwania się własnym ciałem. Mają zastosowanie we wszystkich rodzajach schorzeń, w profilaktyce oraz w pełnym zdrowiu. Można je wykonywać w różnych pozycjach: w leżącej na grzbiecie, na brzuchu, w siedzącej i stojącej. Dobór pozycji jest uzależniony od tego, czy ułatwia się wdech, czy wydech, czy bardziej aktywnie ma pracować klatka piersiowa i jej poszczególne części (górna, środkowa, dolna), czy przepona. Należy zwracać uwagę, aby wdech był wykonywany przez nos, wydech natomiast przez usta.

Celem ć.o. jest zapobieganie następstwom zmian w układzie oddechowym i obniżeniu ogólnej sprawności fizycznej u chorych z przewlekłą chorobą układu oddechowego, kiedy nie doszło jeszcze do nieodwracalnych zmian, właściwe wykorzystanie rezerw oddechowych, zapobieganie powikłaniom i następstwom ostrej choroby układu oddechowego lub w przebiegu chorób innych układów . Wykonuje się: ćwiczenia oddechowe czynne wolne, wspomagane czynnymi ruchami kończyn dolnych i górnych oraz odpowiednimi pozycjami tułowia, ć. oddechowe czynne z oporem zewnętrznym dozowanym przez odpowiednio przyłożony w stosownych miejscach opór, albo za pomocą sprężyn gimnastycznych i podwieszek, czy rąk terapeuty, ćwiczenia oddechowe bierne poprzez ruchy kończyn górnych pacjenta lub klatki piersiowej wykonywane przez terapeutę, ć oddechowe wspomagane, ć. bezdechów. Różne formy bezdechów oddziaływują kształtująco na klatkę piersiową, co poprawia jej sprawność oddechową i pośrednio wydolność ogólną.

ćwiczenia, gdzie ruch wykonywany jest przez fizjoterapeutę, przez podtrzymywanie ćwiczonej kończyny, natomiast pacjent współwykonuje ten ruch w miarę swoich możliwości. Ćwiczenia te mają za zadanie wzmocnienie mięśni przez umożliwienie im pracy, której nie mógłby wykonać sam, a także odtwarzanie i utrwalanie pamięci ruchowej np. w przypadkach niedowładów.

specjalistyczne sposoby aplikowania ruchu, często rozbudowane o część diagnostyczną, korzystające ze specyficznych technik, stworzone w oparciu o wiedzę z zakresu anatomii i fizjologii, biomechaniki. Opracowane z myślą o usuwaniu określonych dysfunkcji. Do znanych metod k. zalicza się: PNF (odtwarzanie prawidłowej funkcji zaburzonej w przebiegu chorób neurologicznych lub ortopedycznych), McKenzie (leczenie i diagnozowane przyczyn bólów kręgosłupa (np.: dyskopatia), stawów obwodowych i kończyn, z wykorzystaniem dobranego indywidualnie dla każdego pacjenta zestawu ćwiczeń i terapii manualnej), NDT - Bobath (stosowana przy rehabilitacji dzieci i dorosłych ze schorzeniami neurologicznymi), Vojty (stosowana przy rehabilitacji dzieci i dorosłych ze schorzeniami neurologicznymi), Kaltenborn-Evjenth - (usuwanie dysfunkcji stawów nabytych w przebiegu schorzeń ortopedycznych, z wykorzystaniem specyficznych ruchów biernych i terapii tkanek okołostawowych), Mulligan (mobilizacje stawów w ruchu)

zapoczątkowana w latach czterdziestych XX wieku w Londynie przez Bertę i Karela Bobath; metodę rozwijano i modyfikowano równocześnie ze zdobywanymi doświadczeniami praktycznymi i osiągnięciami wiedzy medycznej, głównie z zakresu neurofizjologii oraz obserwacji przebiegu prawidłowego i nieprawidłowego rozwoju ruchowego dzieci.

W oparciu o założenia metody Bobathów, Elsbeth Koeng i Mary Quinton z Ośrodka Bobathów w Londynie, rozwinęły tę metodę w leczenie neurorozwojowe (Neurodevelopmental Treatment - NDT), szczególnie przydatne w rehabilitacji wcześniaków, niemowląt i dzieci najmłodszych. Usprawnianie według metody ma pomóc dziecku z niepełnosprawnością we wszechstronnym rozwoju tak, aby mogło uzyskać niezależność w życiu i wykorzystać swe możliwości na tyle, na ile pozwala istniejące uszkodzenie Ośrodkowego Układu Nerwowego (OUN). Uzasadnieniem dla opracowanego postępowania m. NDT-Bobath było stwierdzenie, że rozwój dziecka z dysfunkcją OUN, w tym z Mózgowym Porażeniem Dziecięcym (MPDz), przebiega inaczej niż rozwój prawidłowy. Doświadczenia czuciowo-ruchowe takiego dziecka są odmienne, co wywołuje nieprawidłowe odczuwanie własnego ciała oraz nieprawidłowe ruchy. Reakcje prostowania i równowagi często nie rozwijają się . Zaburzenia w napięciu mięśni i niewłaściwe jego rozłożenie powodują powstawanie odmiennych wzorców ruchowych, typowych dla poszczególnych zaburzeń; główne zasady usprawniania według koncepcji NDT-Bobath obejmują: wpływanie na napięcie mięśni poprzez obniżanie napięcia wzmożonego i podwyższanie obniżonego, co jest możliwe dzięki zastosowaniu odpowiednich technik postępowania już od pierwszych miesięcy życia; hamowanie nieprawidłowych odruchów; wyzwalanie ruchów w formie najbardziej jak to jest tylko możliwe zbliżonej do prawidłowych, co zostaje osiągnięte poprzez wspomaganie i prowadzenie ruchu z punktów kluczowych, czyli punktów kontroli ruchu, którymi są: głowa, obręcz barkowa , obręcz miedniczna i inne części ciała, oraz wykorzystywanie i utrwalanie zdobytych umiejętności ruchowych w codziennych czynnościach; koncepcja Bobath zakłada współpracę zespołu złożonego z rodziny, lekarza, pielęgniarki, fizjoterapeuty, logopedy, psychologa oraz ergo terapeuty; pozwala to na stosowanie prawidłowych oddziaływań przez cały dzień i codziennie.

metoda postępowania fizjoterapeutycznego opracowana przez dwóch norweskich fizjoterapeutów: Freddyego M. Kaltenborna oraz Olafa Evjentha. Przedstawili oni całościowy system badania i leczenia pacjentów z ortopedycznymi dysfunkcjami narządu ruchu zarejestrowany w urzędzie patentowym jako: OMT Kaltenborn – Evjenth Konzept ®; system

terapeutyczny oparty jest na systematycznej kontroli i integracji doświadczeń w dziedzinie medycyny ortopedycznej (Cyriax), ostheopatii, chiropraktyki, szkolenia medyczne Therapy, PNF, Muscle Energy Technique i Sportu Fizjoterapii. Terapię rozpoczyna się oceną funkcjonalną i biomechaniczną; w leczeniu wykorzystuje się trakcje, mobilizacje, manipulacje stawów, mobilizacje tkanek miękkich oraz mobilizacje tkanki nerwowej, edukację oraz autotrening kinezyterapeutyczny w metodzie wychodzi się z założenia, że pierwotną i najważniejszą przyczyną zaburzeń funkcjonalnych jest ograniczenie ruchu ślizgu stawowego; dla prawidłowego wykonywania ruchów niezbędne jest ich powiązanie z ruchami powierzchni stawowych toczących się lub ślizgających względem siebie; w terapii wykorzystuje się tzw. regułę „wklęsło wypukłą” charakteryzującą ruch w stawie (toczenie powierzchni stawowych przebiega zawsze w kierunku ruchu kątowego; ślizg zależny jest od sposobu wykonania ruchu: przy stabilizacji części wypukłej stawu /główka/ i poruszaniu częścią wklęsłą /panewka/ ślizg jest zgodny z kierunkiem ruchu kątowego; przy stabilizacji części wklęsłej stawu /panewka/ i poruszaniu częścią wypukłą /główka/ ślizg jest przeciwny do kierunku ruchu kątowego).

wykorzystywane w leczeniu zaburzeń czynnościowych odpowiednich technik wpływających leczniczo tkankę miękką, mięśniową, łączną, nerwową oraz na stawy; w technikach leczenia stawów stosuje się trakcje, mobilizacje stawów, manipulacje stawów (mobilizacje z impulsem), techniki oddziaływania reflektorycznego; igło terapię; mobilizację stref komórkowo- bólowych; mobilizacja punktów spustowych bólu ; celem terapii manualnej jest bezpośrednie lub pośrednie usunięcie stwierdzanych zaburzeń czynnościowych i w efekcie ustąpienie związanych z nimi objawów.

relaksacyjne rozluźnianie, rozciąganie mięśnia, lub grupy mięśni; technika polega na napinaniu izometrycznym mięśni, które będą rozciągane przez około 5 sekund, następnie rozluźnienie mięśni i w trzeciej fazie maksymalne rozciągnięcie z 10-sekundowym przytrzymaniem w krańcowym położeniu.

rozciąganie mięśnia lub grupy mięśni oparte o poizometryczną relaksację; zasady stretchingu obejmują rozgrzewkę (5–10 minut), poprzedzającą ćwiczenia, wykonywanie napięć izometrycznych ćwiczonego mięśnia (10–30 sekund), następnie rozluźnienie mięśnia (2–3 sekundy) i powolne rozciągnięcie mięśnia z zatrzymaniem przez 10–30 sekund w końcowej fazie; po kilku powtórzeniach wymienionej procedury terapeuta wyzwala izometryczne napięcie mięśni antagonistycznych powodując tym samym odruchowe rozluźnienie mięśni rozciąganych oraz zakodowanie informacji o nowo uzyskanym zakresie ruchu w danym wzorcu ruchowym. Aby utrwalić efekt mobilizacji poleca się pacjentowi samodzielne wykonywanie odpowiednich ćwiczeń uruchamiających lub utrzymujących uzyskany zakres ruchu.

zlokalizowane w typowych miejscach ciała; zlokalizowane symetrycznie; występuje ścisła korelacja konkretnego punktu spustowego z miejscem występowania bólu przeniesionego; brak jest odczuwania bólu samoistnego w samym PS; drażnienie PS powoduje prowokowanie lub nasilenie odczuwania bólu w miejscu drażnienia i w odpowiadającym danemu PS miejscu przeniesienia. Charakterystyczne jest ostre, krótkotrwałe promieniowanie bólu z miejsca prowokacji(nakłucia) PS do miejsca przeniesienia, zaraz po nakłuciu

Metoda diagnostyczno-lecznicza schorzeń i zaburzeń czynnościowych narządu ruchu; zakłada, że ponad 60% dysfunkcji narządu ruchu pochodzi z tkanek miękkich; diagnostyka polega na bardzo dokładnym badaniu funkcjonalnym; wykonywaniu specyficznych testów diagnostycznych poprzez stosowanie tzw. „czystego ruchu”, realizacji testów oporowych jednej struktury, testowaniu grupy struktur z tą samą funkcją, badaniu i ocenie ruchów pasywnych (ocena i szukanie informacji o strukturach inert (niekurczliwych) tj. ocena bólu, zakres ruchu, czucie końcowe), wykonaniu testów oporowych, przeprowadzaniu ich jako maksymalnego napięcia izometrycznego w neutralnej pozycji stawu (daje informacje o strukturach kontraktil (kurczliwych); ocenie podlega ból i siła mięśniowa), badaniu objawu bolesnego łuku. Czucie końcowe to typowe pojęcie Cyriaxa, opisujące uczucie, jakie badający wyczuwa na końcu zakresu ruchów pasywnych, informuje ono o strukturach, które są ograniczone ruchowo. Fizjologiczne czucie końcowe: twarde, elastyczne, torebkowe, więzadłowo-torebkowe, miękkie. Patologiczne czucie końcowe: zbyt twarde, zbyt miękkie, spazm mięśniowy, puste. Cyriax wprowadził tzw. wzorzec torebkowy i pozatorebkowy; wzorzec torebkowy jest dla każdego stawu właściwym stosunkiem pomiędzy ograniczonymi ruchami; jest całością objawów (ból, ograniczenie ruchu, czucie końcowe), który wskazuje na podrażnienie całego stawu ( maziówki i/albo torebki). Wzorzec pozatorebkowy jest sumą wszystkich objawów i wzorców odbiegających od wzorca torebkowego. Podstawowe zabiegi wykorzystywane w metodzie Cyriaxa: głęboki masaż poprzeczny, trakcje, manipulacje, infiltracje diagnostyczne i terapeutyczne.

Metoda McKenziego; Metoda Mechanicznego Diagnozowania i Terapii McKenziego;

założeniem metody jest określenie wzorców reakcji bólowych w odpowiedzi na poddanie kręgosłupa i stawów ściśle określonym, powtarzanym ruchom testowym do końca zakresu ruchomości; w m. podlegają ocenie reakcje symptomatyczne i mechaniczne, klasyfikacja zespołów bólowych, zjawisko centralizacji i peryferalizacji, samoleczenie, progresja siły terapeutycznej i edukacja. McKenzie wyodrębnia różne postacie zaburzeń: 1. zespół posturalny wywołany mechaniczną deformacją tkanek miękkich o niezmienionej strukturze otaczających segment ruchowy. Przyczyną zespołu są długotrwałe obciążenia pozycyjne lub posturalne torebek stawowych, tkanki mięśniowej kurczliwej, ścięgien i przyczepów. Ból jest tu efektem długotrwałego pozostawania w pozycji końca zakresu ruchu. 2. Zespół dysfunkcyjny, spowodowany mechaniczną deformacją tkanek miękkich o zmienionej strukturze (np. blizny, zrosty). Dysfunkcji mogą ulegać tkanki kurczliwe i okołostawowe. Ból odczuwany jest, gdy patologiczna tkanka zostaje poddana obciążeniu i utrzymuje się dopóty, dopóki nieprawidłowe tkanki nie zostaną poddane odpowiedniemu modelowaniu. 3. Zespół zaburzeń strukturalnych (najczęściej występujący) dotyczący wewnątrzdyskowego przemieszczenia jądra miażdżystego, powodujący zaburzenie spoczynkowej pozycji powierzchni stawowych danego segmentu ruchowego. Zespół ten cechuje się niestałością i zmiennością objawów, ograniczonym lub zablokowanym zakresem ruchu. Badanie w metodzie McKenziego oparte jest o odpowiedni protokół; zwraca się uwagę na dokładny wywiad z oceną postawy ciała w pozycji stojącej i siedzącej, badanie dynamiczne - wykonywanie pojedynczych, a następnie wielokrotnych (do 10) powtórzeń ruchów w różnych kierunkach i w różnych pozycjach wyjściowych, do końca zakresu ruchu, w celu poszukiwania preferencji kierunkowej ruchu. W leczeniu wykorzystuje się odpowiednie modelowe, dostosowane do warunków chorego postepowanie kinezyterapeutyczne o stopniowanej progresji sił statycznych i dynamicznych generowanych przez pacjenta, z możliwością wykorzystania autodocisku oraz sił generowanych przez terapeutę, mobilizacji i manipulacji. Niesłychanie ważna w terapii jest edukacja i nauka w zakresie ergonomii.

Metoda diagnostyczno-terapeutyczna oparta na neurofizjologicznym sterowanym systemie torowania, mającym na celu przywrócenie wrodzonych fizjologicznych wzorców ruchowych, które są zablokowane w swoim rozwoju przez wczesnodziecięce uszkodzenia mózgu lub zostały utracone na skutek urazów; metoda zwana również uruchomieniem odruchów, jest stosowana głównie w diagnostyce i leczeniu dziecięcych neurologicznych zaburzeniach ruchowych; metoda opracowana przez Vaclav Vojta w latach 50-tych XXw, oparta na ocenie znaczenia jakości wzorców ruchowych jakimi posługują się dzieci. Na podstawie analizy motoryki zdrowych oraz chorych noworodków i niemowląt określono ich motorykę spontaniczną (koncepcja diagnostyczn m.V.).Diagnostyka polega na ocenie obecnych zachowań ruchowych noworodka i niemowlęcia, i porównanie ich z tzw. idealnym modelem rozwoju motorycznego dziecka, na który składają się określone ramy czasowe występowania poszczególnych umiejętności ruchowych oraz ich jakość (wzorce globalne motoryki spontanicznej). Wg Vojty, do takiego idealnego wzorca powinno zawsze odwoływać się badanie motoryki dziecka. Dalszej ocenie podlega globalny wzorzec lokomocji; autor uważał, że za deficyt ruchowy u dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym nie odpowiada słaba siła mięśni, ale złe sterowanie funkcją tych mięśni przez CUN. Te oceny i adekwatne do nich postepowanie terapeutyczne dały początek metodzie; istnieją różne pozycje oraz miejsca na ciele za pomocą których wywoływać można określone odruchowe reakcje ruchowe u małego dziecka. Zestaw zalecanych ćwiczeń w metodzie składa się z różnych elementów wywołania ruchów pełzania i obracania się wokół osi ciała, które zdaniem autora, stwarzają podstawy do wytworzenia się umiejętności wykonywania ruchów lokomocyjnych, kolejnego okresu rozwojowego.

PNF - Prioproceptive Neuromuscular Facilitation (M.Knott Concept);

jako koncepcja powstała w 1946 r. w Kalifornii we współpracy neurofizjologa - dr Hermana Kabata i fizjoterapeutki - Maggie Knott; jest systemem neurofizjologicznego kompleksowego oddziaływania terapeutycznego opartego na osiągnięciach nauk medycznych, którego istotę zawarto w nazwie: proprioceptywne (dotyczące receptorów ciała) nerwowo-mięśniowe torowanie (ułatwianie, facilitowanie) ruchu. Teoretyczne podstawy koncepcji oparto na prawidłowościach fizjologii rozwoju ruchowego człowieka - rozwój cefalo-kaudalny, od części proksymalnych do dystalnych, z uwzględnieniem poszczególnych faz kontroli motorycznej, nierozerwalnie związanych z osiąganiem nowych pozycji i możliwości poruszania się w nich. Proces uczenia ruchu, rozumiany w PNF jako odtwarzanie utraconej funkcji, wspomagany jest w terapii zarówno wcześniejszymi doświadczeniami, pochodzącymi ze schematów rozwoju ruchowego dziecka (wiele elementów tych oddziaływań zawarto m.in. w programie pracy na materacu) jak i wielozmysłowym bodźcowaniem, polegającym na czasowym i przestrzennym sumowaniu się w obrębie synaps pobudzeń różnego rodzaju (bodźce dotykowe, wzrokowe, słuchowe, równoważne, proprioceptywne i in.), które oddziaływują na pacjenta ze środowiska zewnętrznego. Celem metody PNF jest ponowna nauka (tzw. reedukacja) lub odtworzenie konkretnej funkcji ruchowej, utraconej w wyniku choroby, lub urazu. Metoda PNF znajduje zastosowanie w rehabilitacji neurologicznej i ortopedycznej. Pracując metodą ocenia się zaburzenia na poziomie aktywności ruchowej dnia codziennego oraz stopnia samodzielności w wykonywaniu różnych czynności dnia codziennego, stawia się wstępną hipotezę przyczyny zaburzenia danej funkcji ruchowej, ocenie podlegają dolegliwości bólowe pacjenta, miejsce ich występowania, stopień odczuwania bólu, jego charakter oraz wpływ na istniejące ograniczenia aktywności dnia codziennego: pracy, sportu oraz najprostszych czynności ruchowych; dokonuje się wizualnej i palpacyjnej ocenie poszczególnych kwadrantów ciała pacjenta, badanie funkcjonalne poprzez terapię próbną, ocenę możliwości ruchowych pacjenta, stereotyp chodu i poddaje się ocenie główny problem funkcjonalny. Na podstawie tych ocen dokonuje się doboru efektywnego programu rehabilitacji oraz wyznacza główny cel - reedukacje zaburzonej funkcji ruchowej (wyznacza się okresowe cele i ocenia uzyskane etapowe wyniki leczenia).

Spondylolisthesis – kręgozmyk;

Kręgozmykiem określa się ześlizg piątego, czwartego lub rzadziej trzeciego kręgu lędźwiowego ku przodowi względem kręgu niżej położonego. Przemieszczeniu ulega któryś z wymienionych kręgów wraz z całą kolumną kręgów wyżej leżących. Do ześlizgu dochodzi najczęściej na skutek przerwania ciągłości łuku u podstawy górnego wyrostka stawowego (spondylolysis). Kręgozmyki stanowią wadę kręgosłupa, stwierdzaną niekiedy przypadkowo, nie zawsze będącą przyczyną poważniejszych dolegliwości. Nie ma jednolitego poglądu co do etiologii kręgozmyku. Wielu autorów sądzi, że do kręgozmyku dochodzi na skutek złego zrastania się punktów kostnienia kręgu, inni przyczyn upatrują w okołoporodowych urazach okolic nasad łuków, a jeszcze inni powstanie kręgozmyku tłumaczą przeciążeniem węziny kręgu na skutek wad rozwojowych kręgosłupa. Wiltse wyróżnia pięć typów kręgozmyków: dysplastyczny - wrodzony, nieprawidłowy rozwój górnej części kości krzyżowej z niedomogą rozwojową cieśni łuku kręgu L5; węzinowy (isthmic type) - występuje na skutek lezji w części międzystawowej łuku kręgowego. Rozpoznaje się trzy podgrupy kręgozmyku węzinowego (powstałego przez złamanie zmęczeniowe łuku,wydłużenia węziny bez przerwania jej ciągłości, urazowe ostre złamanie węziny); degeneracyjny - związany z nasilonym procesem degeneracyjnym zwłaszcza krążków międzykręgowych i trwającą, związaną z tym procesem, niestabilnością danego segmentu kręgowego; Urazowy - związany ze złamaniem kręgów w okolicy łuków i ich nasad; patologiczny - związany z toczącym się procesem chorobowym okolicy nasad łuków.

Spina bifida; rozszep kręgosłupa; tarń dwudzielna;

Wada wrodzona kręgosłupa, najczęściej spotykana w kręgu pierwszym krzyżowym, polegająca na braku zrostu tylnych listewek łuków kręgowych.; stopień nasilenia wady jest różny; najczęściej wada jest bezobjawowa, rozpoznawana przypadkowo; wadzie towarzyszy zwykle wzmożone owłosienie skóry na poziomie lędźwiowo-krzyżowym; wada może być groźna wówczas, gdy szczelinę wypełniają tkanki kanału kręgowego-opona i rozpoznajemy wówczas przepuklinę oponową; opna z rdzeniem- przepuklinę oponowo-rdzeniową; wówczas wadzie towarzyszą zaburzenia neurologiczne o różnym najsileniu, często jednak porazenia z segmentu rdzeniowego objętego wadą.

choroba zwyrodnieniowa stawów kręgosłupa;

Spondyloarrtropatie;

Grupa chorób zapalnych stawów kręgosłupa z ujemnymi wynikami testów serologicznych; do spondyloartropatii zalicza się też zmiany zapalne stawów krzyżowo-biodrowych;

Zmiany deformacyjne, zwyrodnieniowe kręgów, prowadzić mogą do zwężenia kanału kręgowego i być przyczyną tzw wąskiego kanału (stenozy kanału kręg.); zmiany prowadzic mogą do objawów mielopatii, jeśli dotyczą odcinka szyjnego lub piersiowego kręgosłupa; zmianom kostnym towarzyszy często hypertofia więzadła żółtego, co pogarsza stan neurologiczny chorego;

Sport inwalidów; sport dla osób z niepełnosprawnością;

sport uprawiany przez osoby z niepełnosprawnością wzorowany jest na sporcie ludzi pełnosprawnych; dostosowany do możliwości funkcjonalnych rodzaju i stopnia niepełnosprawności; klasyfikacja do sportu osób z niepełnosprawnością polega na podziale zawodników, ma na celu ujęcie w grupy i klasy osoby o identycznym lub zbliżonym stopniu dysfunkcji ruchowej, co stwarza uczestnikom w miarę równe szansę we współzawodnictwie sportowym; właściwie dobrana do uprawiania dyscyplina sportu oraz prawidłowa organizacja treningów sportowych mogą spełniać podstawowe wymogi kinezyterapii; sport jest traktowany przez osoby z niepełnosprawnością jako forma rehabilitacji leczniczej, zawodowej i społecznej; wyzwalane w sporcie współzawodnictwo stanowi źródło życiowej energii dla niepełnosprawnego, budzi w nim siły życiowe, daje wiarę w siebie i radość z życia; współzawodnictwo mobilizuje do aktywności, treningu, do uzyskania lepszych rezultatów w sporcie, ale też jest walką ze swoją słabością i niepełnosprawnością. Idea sportu niepełnosprawnych narodziła się w 1924 roku w Paryżu, gdzie odbyły się I Światowe Igrzyska Sportowców Głuchych. Pionierską rolę odegrało w tej dziedzinie brytyjskie Centrum Uszkodzeń Kręgosłupa w Stoke Mandeville i osoba Sir Ludwiga Guttmanna. W 1948 roku zainicjowano tu zawody na wózkach, a w 1952 - igrzyska międzynarodowe. W 1960 roku odbyły się one po raz pierwszy w mieście olimpijskim, Rzymie, pod nazwą Olimpiada Niepełnosprawnych. W miarę rozwoju znaczenia sportu dla niepełnosprawnych powstawały nowe organizacje zrzeszające osoby niewidome i niedowidzące IBSA (International Blind Sport Association (1980). Z czasem powstały osobne organizacje dla osób z porażeniem mózgowym CP-ISRA (Cerebral Palsy International Sport and Recreation Association -1978).

Współpraca tych organizacji doprowadziła do powołania 11 marca 1982 roku Międzynarodowego Komitetu Koordynacyjnego (ICC - International Coordinating Committee Sports for the Disabled in the World)

w rehabilitacji maja zastosowanie wyciągi pośrednie realizowane za pomocą odpowiedniego ułożenia chorego, zastosowania fiksatora utrzymującego część ciała podlegającego wyciągowi; może być stosowany też wyciąg siłą rąk terapeuty. Przy realizacji wyciągu dalsza część ciała musi podlegać kontrwyciągowi (opór dla siły wyciągu). Siłę wyciągu może stanowić uzyskana wartość grawitacji, stosowany system linkowo-bloczkowo-ciężarkowy; odpowiednie ułożenie chorego z wykorzystaniem sił mieszanych (grawitacji i systemu ciężarkowo-bloczkowego.

W medycynie manualnej trakcje wykonuje się siłą rąk terapeuty; wykonując ręczna trakcje osiąga się rozluźnienie tkanek miękkich okołokręgosłupowych lub okołostawowych; odbarczenie korzeni nerwowych; odbarczenie zakleszczonych (zaklinowanych tkanek -torebka stawowa, fałd błony maziowej), wolnych ciał wewnątrzstawowych.

Mają zastosowanie: trakcje osiowe - równoległe do osi leczonego odcinka; trakcje kątowe – stopniowo pogłębiające kąt zgięcia leczonego odcinka; trakcje ze stopniowym pogłębianiem kąta rotacji leczonego odcinka; trakcje wielopłaszczyznowe i trakcje poizometryczne.

trakcja kręgosłupa za podudzia wg. Perschl'a

odciążenie i rozciąganie lędźwiowego odcinka kręgosłupa poprzez unoszenie dolnej części ciała; do wyciągu stosuje się odpowiednie urządzenia umożliwiające właściwe ułożenie chorego

20-punktowa skala opisująca samodzielność w zakresie chodu na dystans 10 m w oparciu o: konieczność asekuracji; konieczność korzystania z aparatów ortotycznych; konieczność korzystania z przedmiotów pomocniczych

test umiejętności posługiwania się wózkiem inwalidzkim napędzanym siłą rąk użytkownika; odzwierciedla popularne czynności lokomocyjne na wózku o standardowej konstrukcji (przemieszczanie się, pokonywanie elementarnych przeszkód, otwieranie, zamykanie drzwi, transfer itd.); opracowany w latach 90-tych w Dalhousie University, Halifax, Canada

(zob. ćwiczenia redresyjne),ćwiczenie redresyjne w którym zamiast siły terapeuty, siłę zewnętrzną stanowią obciążniki w systemie bloczkowo-ciężarkowym. Czas trwania wyciągu wynosi około 30 minut. Na 5 minut przed zakończeniem redresji obciążenie stopniowo redukujemy do 70% stanu wyjściowego.

odwracalne ograniczenie zakresu ruchu biernego w stawie, uniemożliwiającego osiągnięcie pełnego zakresu ruchu biernego; zablokowania czynnościowe dotyczyć mogą także połączeń stawowych, w których nie zachodzą ruchy czynne np.: st. krzyżowo-biodrowe, piszczelowo-strzałkowe, barkowo-obojczykowe, obojczykowo-mostkowe; z.cz.s. można usunąć poprzez wykonanie mobilizacji lub manipulacji.

zespół bólów krzyża, którego powodem jest podrażnienie nerwu kulszowego na poziomie mięśnia gruszkowatego, związany jest z innym niż typowe przebiegiem nerwu kulszowego na poziomie mięśnia gruszkowatego (otworu kulszowego większego) polegającego na tym, że część strzałkowa n. kulszowego może biec przez mięsień gruszkowaty, a część piszczelowa od przodu mięśnia, lub część strzałkowa biegnie od tyłu mięśnia, a część piszczelowa od przodu i nerw kulszowy w całości przechodzić może przez mięsień gruszkowaty. W tych rzadszych odmianach budowy anatomicznej, chory narażony jest na wystąpienie objawów wynikających z podrażnienia lub nawet anemizacji i znacznego ucisku części strzałkowej lub całego nerwu kulszowego przez mięsień gruszkowaty. Dla z. m.g. typowy jest objaw Bonneta, polegający na wywołaniu bólu i zaostrzeniu cech podrażnienia n. kulszowego podczas przywodzenia i rotacji kończyny do wewnątrz zgiętej w stawach kolanowym i biodrowym u chorego leżącego na plecach.