o osteoporozie - Strona domowa dr n. med. Marka Krasuskiego

   Osteoporoza jest chorobą, której częstość występowania wzrasta z wiekiem. U jej podstaw leży obniżenie wytrzymałości kości, która zwiększa jej łamliwość. Problemy z nią związane rosną równolegle do przedłużającego się życia, szczególnie kobiet. Osteoporoza zaliczana jest do grupy schorzeń o znaczeniu społecznym - ze względu na zasięg i następstwa. Złamania spowodowane osteoporozą powodują znaczną chorobowość, w sposób istotny obniżają jakość życia, zwiększają także umieralność.

Dwie grupy osób są najbardziej narażone na osteoporozę: kobiety w okresie menopauzy i osoby starsze po 70. r.ż. Wiek i płeć, jako czynniki ryzyka osteoporozy o szczególnym znaczeniu są podstawą jej klinicznego podziału na dwa podstawowe typy: 1) osteoporozę postmenopauzalną i 2) osteoporozę starczą.

Osteoporoza częściej występuje u kobiet, w okresie starości wczesnej stosunek kobiet do mężczyzn wynosi 5:1. W późniejszym okresie częstość występowania choroby u mężczyzn wyraźnie wzrasta, powyżej 75. r.ż. stosunek ten wynosi już tylko 2:1. W związku z wydłużaniem się okresu życia i zwiększaniem się odsetka ludzi starych w populacji, problem osteoporozy będzie ciągle narastał z coraz częstszymi złamaniami osteoporotycznymi, głównie kręgów, nadgarstka oraz kości udowej. Należy podkreślić, że przyczyną wzrostu wskaźnika liczby złamań osteoporotycznych jest nie tylko wydłużenie się okresu życia, ale i zmiana trybu życia oraz sposób odżywiania.

Coraz powszechniejszym staje się problem występowania osteoporozy u młodzieży, a w szczególnych sytuacjach nawet u dzieci. Poważny problem stanowi ponadto rozwój tzw. osteoporoz wtórnych, na których powstanie mają wpływ powszechnie występujące w populacji choroby (nadciśnienie tętnicze, choroba niedokrwienna serca, schorzenia tarczycy, przytarczyc, cukrzyca, choroby przewodu pokarmowego, choroby reumatyczne), stosowane leki, niedobory żywieniowe z zespołami złego wchłaniania, niedobór witaminy D (nietolerancja glutenu, stany zapalne jelit, niewydolność wątroby i trzustki), niektóre schorzenia onkologiczne i genetyczne.

Do czynników ryzyka rozwoju osteoporozy należą poza płcią, wiekiem i rasą: niska szczytowa masa kostna, mała aktywność ruchowa, stosowane powszechnie używki, przewlekłe stosowanie niektórych leków, w tym sterydów, hormonów tarczycy, leków przeciwkrzepliwych a także dieta uboga w wapń, wysoko lub niskobiałkowa, bagatofosforanowa oraz długotrwałe unieruchomienie, mała aktywność fizyczna.

Na rozwój osteoporozy niebagatelny wpływ ma tzw. szczytowa masa kostna, wartość oznaczająca maksymalną masę lub gęstość tkanki kostnej uzyskaną w trakcie życia. Osiągnięcie szczytowej masy kostnej zachodzi wówczas, gdy procesy wzrostu kości na długość, procesy osiągania optymalnego kształtu kości oraz proces akumulacji minerału kostnego uległy stabilizacji. Wartość szczytowej masy kostnej jest determinowana w ok. 70-80% genetycznie, ma na nią również wpływ styl życia, z odpowiednio wysoką aktywnością fizyczną oraz codzienna dieta odpowiednio zbilansowana w wapń, białko, fosforany, witaminę D.

Szczytowa masa kostna uzyskiwana jest w wieku nastoletnim lub u wczesnych dwudziestolatków, następnie stan ten jest utrzymywany przez jakiś czas, po czym od około 45 roku życia obserwujemy związaną z wiekiem utratę tkanki kostnej, początkowo od ok. 0,5-1,0% ubytku rocznie do nawet ponad 2%, obserwowanego ubytku w okresie okołomenopauzalnym i w latach późniejszych. U osób starszych po 70-80 r.ż. możemy mówić, że proces utraty tkanki kostnej jest na tyle duży, że wartość gęstości mineralnej tkanki kostnej porównywalna jest do wartości notowanych u dzieci.

Jak już zostało wspomniane osteoporoza może wynikać z niskiej szczytowej masy kostnej, z ubytku kości lub obydwu łącznie.

Osteoporoza jest wyniszczającą i postępującą chorobą. Wśród przyczyn zgonów zajmuje ona trzecie miejsce po chorobach układu krążenia i nowotworach.

Ustalono, że z powodu powikłań aż 20% chorych ze złamaniami kości udowej umiera w ciągu sześciu miesięcy po złamaniu, a ponad 50% w ciągu następnego roku. Osoby, które przeżywają przeważnie cierpią fizycznie – z powodu bólu, i emocjonalnie – ze względu na upośledzenie ruchowe. Ponad połowa chorych, którzy przeżyli złamania szyjki kości udowej, doświadcza pogorszenia jakości życia, a jedna trzecia nigdy nie powraca do pełnej samodzielności i wymaga długotrwałej opieki osób trzecich.

Niestety, według wszelkich przewidywań i przy założeniu, że nadal będzie zwiększać się liczebność populacji ludzi starszych i utrzymywać się niezdrowy tryb życia i odżywiania, liczba złamań osteoporotycznych będzie również wzrastać

Diagnostyka osteoporozy

Procedury diagnostyczne zmierzają do rozpoznania choroby, w tym przypadku osteoporozy, a w konsekwencji do ustalenia wskazań do leczenia.

Osteoporoza przez dziesiątki lat rozwija się skrycie i chory nie odczuwa żadnych dolegliwości. Często pierwszym objawem, z którym chory zgłasza się do lekarza jest ostry ból kości wskutek złamania. Złamanie kręgu i/lub złamanie pozakręgowe odniesione po niewielkim urazie, bez względu na gęstość kości świadczy o obniżonej wytrzymałości kości i sugeruje, że jej przyczyną jest osteoporoza, ale już zawansowana jej postać, tzw. jawna klinicznie. Zasadniczym więc wysiłkiem diagnostycznym jest ocena zagrożenia złamaniem u indywidualnego pacjenta (przed wystąpieniem złamania) i oszacowanie progu tego zagrożenia, po którego przekroczeniu interwencja lecznicza jest konieczna.

Metodą, która została zweryfikowana w prospektywnych badaniach i pozwala na diagnostykę osteoporozy i ocenę ryzyka złamania jest badanie powszechnie nazywane badaniem densytometrycznym.

Badanie densytometryczne zostało opracowane w celu zapewnienia szybkiego i precyzyjnego pomiaru gęstości mineralnej kości (BMD) w kręgosłupie lędźwiowym, stawach biodrowych i przedramieniu. Badanie jest bezpieczne, nieinwazyjne, narażenie na promieniowanie podczas badania jest znikome.

Pomiar gęstości mineralnej kości stał się podstawą pierwszej, powszechnie zaakceptowanej definicji osteoporozy stworzonej przez ekspertów WHO w 1994 r. Określała ona osteoporozę jako: „chorobę układową szkieletu, charakteryzującą się niską masą kostną, zaburzeniem mikroarchitektury kości i zwiększoną łamliwością kości”. Na podstawie tej definicji określono kryteria diagnostyczne osteoporozy, które utrzymano jako nadal obowiązujące.

Zalecenia WHO (Światowej Organizacji Zdrowia), ISCD (Międzynarodowe Towarzystwo Densytometrii Klinicznej) sugerują wykonanie badania densytometrycznego z okolicy kręgosłupa lędźwiowego i obu stawów biodrowych, w celu zapewnienia kontynuacji monitorowania zmian gęstości mineralnej kości (BMD), w przypadku, gdy w jednej z lokalizacji dalsze pomiary nie są już możliwe (np. złamanie w miejscu pomiaru, choroby zwyrodnieniowe, przebyty zabieg protezoplastyki, itp).

Zgodnie z zaleceniami WHO badanie densytometryczne powinno być wykonane u kobiet okresie menopauzalnym, a zwłaszcza po zakończeniu miesiączkowania, u kobiet po 65 roku życia lub starszych, u kobiet z czynnikami ryzyka osteoporozy, u młodych kobiet przerywających nagle hormonalną terapię zastępczą (HTZ), u mężczyzn po 70 r.ż. lub starszych, u osób dorosłych, po przebytych złamaniach doznanych w wyniku upadku z wysokości ciała, u osób przyjmujących leki obniżające gęstość masy kostnej, dla osób leczonych z powodu osteoporozy celem weryfikacji wyników leczenia. Przed interpretacją badania densytometrycznego należy wykluczyć w okolicach badanych zmiany zapalne, nowotworowe czy obecność zmian rozwojowych.

Kryteria densytometryczne rozpoznania osteoporozy

Ocena wyniku badania densytometrycznego polega na porównaniu uzyskiwanej wartości w wykonywanym badaniu do średniej wartości gęstości mineralnej kości osób młodych (gęstość maksymalna kości kobiety rasy białej w wieku 20 lat), lub porównanie tej wartości do średniej wartości mineralnej gęstości kostnej u równolatków. Są więc dwa parametry: T-score, czyli stosunek gęstości mineralnej kości (zwany BMD) osoby badanej do średniej gęstości kości osoby młodej i Z-score, czyli ilość standardowych odchyleń mineralnej gęstości kości osoby badanej w populacji osób tej samej płci i w tym samym wieku.

Za nomę przyjęto wartość wskaźnika T-score = ≥ -1,0, osteopenia to wartości wskaźnika T-score › -2,5 i ‹ -1,0. W osteoporozie wartość wskaźnika T-score wynosi ≤ -2,5. O osteoporozie zaawansowanej mówimy, gdy wartość wskaźnika T-score ≤ -2,5 i osoba przebyła jedno lub więcej złamań.

Należy podkreślić, że osoby z „osteoporozą” wg tych kryteriów mają podwyższone ryzyko złamania, ale stwierdzenie przeciwne tj. wykluczenie „osteoporozy” nie oznacza mniejszego ryzyka złamania, gdyż na ryzyko to składają się też inne oprócz obniżonej gęstości mineralnej kości czynniki.

Dla rozpoznania przyjmuje się najniższą wartość BMD w jednym z miejsc pomiaru, dlatego wykujemy u badanej osoby wszystkie okolice, by wybrać ten najgorszy parametr.

Poza wykorzystaniem samej oceny gęstości tkanki kostnej z określonej okolicy kośćca badanie densytometryczne daje nam ponadto możliwość określenia 10-letniego ryzyka wystąpienia złamań u konkretnego pacjenta. Możemy w tym celu wykorzystać tzw. kalkulator FRAX. Narzędzie FRAX zostało opracowane przez WHO w celu oceny ryzyka wystąpienia złamania u pacjentów. Pomiar opiera się na indywidualnym badaniu każdego pacjenta łączącym ryzyko wynikające z klinicznych czynników ryzyka oraz z gęstości mineralnej kości.

Poza wspomnianymi pomiarami urządzeniem densytometrycznym możemy dokonać pomiarów morfometrycznych, celem identyfikacji złamań trzonów kręgów. Badanie morfometryczne (VFA-Vertebral Fracture Assessment) powinno być wykonywane w trakcie tej samej wizyty co pomiar gęstości mineralnej kości. Ponieważ pomiar morfometryczny umożliwia wykrycie złamania, jego wartość prognostyczna jest zdecydowanie większa niż pomiar BMD. W badaniu oceniana jest wysokość trzonów kręgowych oraz ich kształt. Badanie densytometryczne i morfometryczne wykonujemy raz do roku celem porównania poszczególnych badań względem siebie. Malejące wartości gęstości kostnej w ocenie każdego roku wskazuje na rozwijanie się osteoporozy u badanej osoby.

U każdej osoby ze zwiększonym ryzykiem złamania poszerzamy panel badań diagnostycznych o wykonywanie podstawowych badań analitycznych krwi oraz tradycyjnych badań biochemicznych metabolizmu wapniowo-fosforanowego. Najistotniejszymi badaniami krwi poza morfologią, OB są: poziom fosfatazy zasadowej (ALP) w surowicy, tyreotropiny (TSH), witaminy D3 (oceniamy zwykle metabolit 25(OH)D), poziom białka c-reaktywnego (CRP). Czasami rozszerza się tę diagnostykę o inne badania jak choćby ocenę poziomu hormonu przytarczyc , czyli parathormonu (PTH). Badanie gospodarki wapniowo-fosforanowej polega na ocenie poziomu wapnia i fosforu w surowicy krwi i w moczu, w jego dobowej zbiórce.

Najgroźniejszym powikłaniem osteoporozy są złamania. Ryzyko wystąpienia złamania w osteoporozie u kobiety w ciągu jej całego życia wynosi 30-40%.

Do wskaźników ryzyka złamania zaliczamy: wiek powyżej 65 r.ż., przebyte złamanie przed 50 r.ż., dodatni wywiad rodzinny, złamanie bliższej nasady kości udowej u matki, ciężar ciała poniżej 50 kg, uzależnienie od nikotyny, częste spożywanie alkoholu, niska masa kostna, niedobory wapnia i witaminy D3, niewystarczająca aktywność fizyczna, długotrwałe unieruchomienie, częste upadki, choroby metaboliczne, długotrwałe leczenie steroidami.

U osób w starszym wieku, zapobieganie upadkom które są bezpośrednią przyczyną złamań (100% złamań przedramienia, 90% złamań bliższego końca kości udowej i około 25% złamań kręgosłupa), jest niezwykle ważne i trudne. Częstość upadków wzrasta wraz z wiekiem. Po 65. r.ż. około 35-40% ogólnie zdrowych, samodzielnych osób upada co najmniej raz w roku, a po 80 r.ż. prawie 50%. Kobiety upadają 3-krotnie częściej niż mężczyźni (8, 9). 60% upadków ma miejsce w domu, pozostałe na zewnątrz. Około 5% upadków kończy się złamaniem, z czego połowa to złamania bliższego końca kości udowej.

W miarę starzenia się z jednoczesnym współistnieniem schorzeń towarzyszących narządu ruchu, układu nerwowego, krążenia ryzyko upadków wzrasta. Szacuje się, że około 50% upadków jest wynikiem poślizgnięcia się lub potknięcia, około 10% jest wynikiem omdlenia, zasłabnięcia, a 20-30% wynikiem zaburzeń równowagi. Związane jest to ze zmniejszeniem aktywności ruchowej i sprawności ogólnej, pogorszeniem stabilności postawy i funkcji chodu, zburzeniem koordynacji ruchowej. Zapobieganie upadkom ma więc kluczowe znaczenie w prewencji złamań, zwłaszcza w grupie osób starszych. Dlatego też każdy pacjent w wieku podeszłym, niezależnie od podejrzenia o osteoporozę, powinien być poinformowany o ryzyku upadku i możliwości jego unikania.

Na upadek składa się najczęściej kilka przyczyn, które można podzielić na: zewnętrzne (środowiskowe) i medyczne, związane ze stanem zdrowia.

Czynniki środowiskowe to najczęściej niewłaściwe oświetlenie pomieszczeń, niedogodne podłoże, nieergonomiczne rozmieszczenie mebli i sprzętów domowych, bałagan w najbliższym otoczeniu osoby starszej, brak poręczy i uchwytów ułatwiających poruszanie się. Czynniki związane ze stanem zdrowia mogą wynikać z fizjologicznego procesu starzenia się, ale mogą być również wynikiem schorzeń, min. układu nerwowego, krążenia, narządu ruchu, zaburzeń metabolicznych czy chorób oczu, mogą wynikać ponadto ze stosowania określonych leków czy też terapii wielolekowych. Wreszcie upadkom sprzyjać może mała aktywność fizyczna i siedzący tryb życia osób w wieku podeszłym.

Ważnym podkreślenia jest fakt, że większość upadków wśród osób w wieku podeszłym ma miejsce w domu. Upadki są przyczyną ponad 90% złamań kończyn, w tym złamania biodra u osób z osteoporozą doprowadzają do znacznej niepełnosprawności, zależności od osób drugich w wykonywaniu czynności codziennych, wiążą się ponadto z dużym odsetkiem śmiertelności w pierwszym roku od złamania. Upadki bez tak groźnych następstw zwiększają mimo wszystko ryzyko pogorszenia samodzielności chorego, doprowadzają do lęku przed kolejnym upadkiem prowadząc w konsekwencji do ograniczenia sprawności ruchowej.

Wg wielu autorów częstość złamań kręgosłupa w przebiegu osteoporozy wzrasta z wiekiem. Dla kobiet w wieku 50-54 lata częstość ta wynosi 5/1000 w ciągu roku, a u kobiet powyżej 85 roku życia - aż 296 złamań na 1000.

Jak pokazują obserwacje do złamania nie zawsze dochodzi po ewidentnym urazie, tylko u 50% pacjentów wystąpienie złamania dało się powiązać z upadkiem, dźwignięciem ciężkiego przedmiotu lub innym urazem. U pozostałych, u których stwierdza się przebyte kompresyjne złamania trzonów kręgowych, nie było ewidentnego urazu.

Złamania kręgu są najczęściej występującymi spośród złamań osteoporotycznych, dochodzi do nich najczęściej niespostrzeżenie, mogą mieć miejsce podczas wykonywania gwałtownych ruchów, w tym skrętu tułowia, dźwignięcia ciężkiego przedmiotu, schylenia się, ale nawet też podczas siadania, gwałtownego kaszlu, czy kichania. Zazwyczaj złamania kręgów nie są związane z upadkiem, w przeciwieństwie do złamań w obrębie biodra, które najczęściej powstają w wyniku potknięcia się i upadku, w trakcie wykonywania czynności codziennych. Trzecim pod względem częstotliwości występowania złamaniem jest złamanie dalszej nasady kości przedramienia (potocznie nazywanym złamaniem nadgarstka). Złamanie to dotyczy w przeważającej części kobiet aktywnych zawodowo, około 50 rż. i znacznie ogranicza ich aktywność zarówno w zakresie wykonywania czynności codziennych w domu, jak i w pracy, szczególnie, jeśli złamanie to dotyczy kończyny dominującej.

Leczenie osteoporozy

Celem leczenia w osteoporozie jest zapobieganie złamaniom kości, pierwszemu- u osób, które nie doznały złamania, a następnemu, u osób, u których złamanie już wystąpiło. Leczenie osteoporozy obejmuje: ograniczenie wpływu czynników ryzyka złamań, w tym zapobieganie upadkom, zapewnienie optymalnej diety i aktywności ruchowej oraz poprawę wytrzymałości kości.

Leczenie powinno być skierowane do osób, które są obciążone ryzykiem bezwzględnym złamania powyżej ryzyka populacyjnego.

Kwestia ograniczenia ryzyka upadków w dużej mierze skupia się na odpowiednim przystosowaniu mieszkania, stanowiska pracy do potrzeb osób w wieku podeszłym. Należy zwrócić uwagę na możliwość poruszania się po stabilnej, nieprzesuwalnej nawierzchni (ograniczenie stosowania chodników, dywanów lub zastosowanie mat antypoślizgowych pod dywanami), poruszanie się w dobrze dopasowanym obuwiu domowym z antypoślizgową podeszwą, unikanie chodzenia po schodach, a w przypadku takiej konieczności wspomaganie się podparciem o poręcze, pokonywanie schodów krokiem dostawnym. Ważnym elementem bezpiecznego funkcjonowania w warunkach domowych bez narażenia na upadek jest przestrzeganie porządku, unikanie układania na podłodze kabli telefonicznych, przewodów elektrycznych, gazet, książek itp. Innym niezmiernie ważnym elementem w codziennej profilaktyce upadków w domu jest odpowiednie oświetlenie pomieszczeń, w tym także zastosowanie podświetlonych włączników światła, podświetlenie stopni schodów. Łatwo dostępnym obecnie rozwiązaniem jest stosowanie lampek wkładanych do kontaktu z wbudowanym czujnikiem ruchu. Lampki takie samoczynnie pod wpływem ruchu włączają się i gaszą po ustaniu ruchu, dając możliwość bezpiecznego poruszania się w nocy.

Kolejnym istotnym elementem profilaktyki upadków i niepełnosprawności jest odpowiednie zaadoptowanie łazienki do potrzeb osoby z ograniczoną sprawnością, narażonej na upadek. Pomocne staje się umieszczenie poręczy do podtrzymania się, zamontowanych w ścianę w sąsiedztwie toalety, umywalki, wanny. Bardzo dobrym rozwiązaniem likwidacji barier jest zastosowanie brodzika lub kabiny prysznicowej w miejsce wanny, co stanowi lepsze rozwiązanie pod względem profilaktyki upadku i zmniejszenia pokonywania wysiłku podczas wchodzenia i wychodzenia z wanny. W adaptacji łazienki niezbędnym elementem są maty antypoślizgowe umieszczone na dnie brodzika czy pod dywanikami łazienkowymi, jasne oświetlenie pomieszczenia.

Bardzo ważnym, często niestety niedocenianym elementem profilaktyki upadków osób w wieku starszym są prawidłowo dopasowane do wady wzroku okulary, a także właściwe oświetlenie mieszkań.

Należy także zwrócić uwagę na potrzebę stosowania w zależności od indywidualnych potrzeb pomocy ortopedycznych do poruszania się (kule, laski, balkoniki). Sprzęt taki powinien być dobrany i dopasowany przez lekarza i uwzględniać dysfunkcje pacjenta.

Podstawą leczenia osób z osteoporozą, a także profilaktyką jest właściwa aktywność ruchowa. W postępowaniu usprawniającym także bardzo dużą rolę spełnia kinezyterapia, czyli ćwiczenia usprawniające. Najłatwiejszą i najbezpieczniejszą metodą aktywizacji ruchowej jest spacer. Zaleca się spacery co najmniej 1 godzinę dziennie. Spacer powinien być realizowany w formie treningu, a więc regularnie, najlepiej o stałej porze. Rytm marszu dobierany indywidualnie, tak by nie powodował zmęczenia, dużego wzrostu tętna.

Sport i rekreacja powinny być odpowiednio dobrane do możliwości funkcjonalnych osoby starszej. Polecaną formą aktywności fizycznej może być także nornic wal king. I tak jak w spacerze, tempo marszu, długość kroków powinny być dostosowane do wieku, kondycji, masy ciała i istniejących schorzeń. Należy pamiętać o odpowiednim obuwiu, odzieży i prawidłowym doborze kijków i uprzedniej nauce chodu z kijkami. Inną aktywnością ruchową może być systemem ćwiczeń zdrowotnych głęboko zakorzenionym w tradycji taoistycznej tai chi. Aktywność ruchowa, to także taniec (choreoterapia), zwłaszcza jego formy klasyczne. Ważne w tych aktywnościach jest to, by uprawianie było regularne, i z dobraniem właściwego tempa, czasu trwania z zachowaniem bezpieczeństwa.

Istotnym elementem profilaktyki osteoporozy i zwiększenia aktywności ruchowej osoby po 65 r.ż. może być instruktarz ćwiczeń demonstrowanych i wykonywanych pod opieką fizjoterapeuty a zalecanych do regularnego, samodzielnego wykonywania w domu. W profilaktyce osteoporozy u seniorów nie wystarcza samodzielna aktywność ruchowa. Zwykle senioralna aktywizacja ruchowa wymaga profesjonalnej pomocy.

Jak wspomniano leczenie usprawniające osób z objawami osteoporozy, polega na doborze właściwego programu ćwiczeń, który powinien być ułożony przez lekarza, specjalistę rehabilitacji medycznej, po uprzednim zbadaniu pacjenta i ocenie jego stanu funkcjonalnego i neurologicznego, z uwzględnieniem schorzeń towarzyszących. Zalecane są między innymi ćwiczenia korygujące postawę ciała, ćwiczenia koordynacyjne, gibkości, oddechowe, ćwiczenia zwiększające siłę mięśni i poprawiające ruchomość w stawach kończyn. Ważnym elementem postępowania usprawniającego i profilaktycznego w osteoporozie jest nauka bezpiecznego wykonywania czynności codziennych i bezpiecznych zachowań (bezpieczny upadek) w oparciu o nowe wzorce ruchowe.

Zalecenia żywieniowe w osteoporozie dotyczą przede wszystkim optymalnej podaży wapnia i witaminy D w diecie oraz odpowiedniego spożycia białka , fosforu, magnezu. Prawidłowo zbilansowana dieta osoby z osteoporozą ma wpływ na wytrzymałość mechaniczną kości i stan układu nerwowo-mięśniowego, co zasadniczo zmniejsza ryzyko upadków i złamań.

W profilaktyce i leczeniu osteoporozy zaleca się dzienne spożycie wapnia w ilości co najmniej 1200mg/dobę. Głównym źródłem wapnia w diecie powinny być produkty mleczne i jego przetwory (jogurt, maślanka, kefir, sery podpuszczkowe, twarogowe). Znaczne ilości wapnia zawierają także produkty roślinne: warzywa kapustne, nasiona roślin strączkowych (fasola, fasola szparagowa, soja), jarmuż, brukselka, brokuły, migdały, orzechy, nasiona słonecznika, natka pietruszki, suszone morele, wapń jednak z tych produktów jest gorzej przyswajany przez organizm niż z produktów mlecznych. Przy ograniczeniach spożycia produktów mlecznych zaleca się suplementację solami wapnia. Należy podkreślić, że na początku należy ustalić dzienną dawkę pokarmową wapnia i dopiero po stwierdzeniu niedoborów suplementować solami wapnia do zalecanej wartości 1200mg/dobę.

Witamina D jest niezbędna do prawidłowego wchłaniania wapnia z przewodu pokarmowego, jej niedobór zwiększa ryzyko złamań kości poprzez osłabienie wytrzymałości kości i zwiększenia ryzyka upadków przez wpływ na osłabienie siły mięśni antygrawitacyjnych. Niedobór witaminy D3 wpływa na łatwą męczliwość, sprzyja otyłości zaburzeniom pracy mięśnia sercowego, jelit. Warto pamiętać, że nadmierne przyjmowanie witaminy D3 jest szkodliwe Witamina D3 jest rozpuszczana w tłuszczach i jej nadmiar nie jest wydalany z organizmu. Nadmiar witaminy D3 prowadzić może do zwiększonej miażdżycy naczyń, odkładnia się wapnia w narządach, najczęściej nerkach, ale i w sercu, a także toksycznego działaniu w mózgu.

Najwięcej witaminy D pochodzi z syntezy w skórze pod wpływem promieniowania słonecznego, jednakże stosunkowo niewielka ilość dni słonecznych w roku, zanieczyszczenie powietrza, ochrona skóry filtrami słonecznymi przed ryzykiem rozwoju nowotworów skóry, schorzenia przewodu pokarmowego, wątroby, nerek sprzyjają niedoborom witaminy D. Powszechnie występujące niedobory witaminy D w populacji osób starszych wskazują na konieczność jej suplementacji. Ważnym dodatkowym źródłem witaminy D są ryby. Suplementację preparatów witaminy D, podobnie jak wapnia należy jednak skonsultować z lekarzem zajmującym się leczeniem osteoporozy, celem indywidualnego doboru dawki.

Fosfor to drugi obok wapnia składnik kości ( w kościach zawarte jest 85% fosforu obecnego w całym organizmie). Fosfor powszechnie występuje w żywności a jego niedobory zdarzają się niezmiernie rzadko. Jego źródłem są wędliny, mięso, ryby, produkty zbożowe i mleczne. Nadmiar związków fosforowych jest także wysoce szkodliwy dla organizmu.

Białko, kolejny składnik diety, którego spożycie w zbyt małych lub zbyt dużych ilościach może zaburzać funkcjonowanie układu kostnego. Białko jest niezbędne dla prawidłowego tworzenia tkanki kostnej, ponadto zmniejsza utratę masy kostnej, obniża ryzyko złamań biodra o 65%, po złamaniu osteoporotycznym korzystnie wpływa na zmniejszenie czasu niesprawności. Zaleca się spożycie białka w ilości 1,2 g/kg masy ciała/dobę.

Niekorzystny wpływ na stan tkanki kostnej może mieć także niedobór magnezu, który bierze udział w procesie tworzenia białek w organizmie, wpływa na prawidłową pracę mięśni, bierze udział w utrzymaniu prawidłowej równowagi mineralnej kości. Niedobór magnezu może być czynnikiem ryzyka osteoporozy u kobiet w wieku pomenopauzalnym. Bogatym źródłem magnezu są produkty zbożowe z pełnego przemiału, nasiona roślin strączkowych (groch, fasola, ciecierzyca), warzywa zielone (szpinak, natka pietruszki, szczypior), orzechy, kakao, a także wody mineralne, zwłaszcza z dużą zawartością magnezu.

Wybór leczenia farmakologicznego związany jest z wiekiem i współistniejącymi zagrożeniami. W dokonaniu wyboru pomaga nie tylko znajomość wyników prób klinicznych, w których wykazano skuteczność przeciwzłamaniową leków, ale i w jakim wieku oraz po jakim czasie leczenia ujawnia się ich korzystne działanie. Dopiero na ich podstawie można zalecać poszczególne leki osobom wymagającym farmakoterapii.

Aktualnie lekami zarejestrowanymi do leczenia osteoporozy w Unii Europejskiej są leki z grupy leków anteresorpcyjnych (selektywne modulatory receptora estrogenowego, aminobisfosfoniany, denosumab), leki z grupy leków anabolicznych ( parathormon) i leki o działaniu mieszanym.

Terapia farmakologiczna osteoporozy wpływa na podstawowe procesy zachodzące podczas przebudowy tkanki kostnej, tj. resorpcję (leki antyresorpcyjne) i/lub tworzenie kości (leki anaboliczne), poprawia zatem gęstość mineralną kości, zwiększając jej wytrzymałość mechaniczną i dlatego jest skuteczną tylko u osób z niską masą kostną.

Skuteczność przeciwzłamaniowa leków antyresorpcyjnych jest konsekwencją zmian w cyklu remodelingu kości, w wyniku którego resorpcja jest wolniejsza od jej tworzenia. Oznacza to, że leki antyresorpcyjne zapobiegają dalszej degradacji kości.

Należy podkreślić i to, że każdy z leków antyresorpcyjnych przejawia również określoną aktywność w innych tkankach, będąc przydatnym w leczeniu innych zagrożeń zdrowotnych; np. działa na gruczoł piersiowy (przeciwnowotworowo), na naczynia krwionośne (zapobiega skutkom miażdżycy), przeciwbólowo itp. Mają one również działania uboczne, a ponadto niektóre z nich wymagają specjalnej dyscypliny w przyjmowaniu leku. Znając te fakty lekarz wybiera leczenie farmakologiczne, dla indywidualnego pacjenta kierując się bezpieczeństwem, skutecznością w hamowaniu złamań, korzyściami w oddziaływaniu leczniczym na inne tkanki i narządy, tolerancją leku i akceptacją jego ceny przez pacjenta, przewidywaną dyscypliną i możliwościami przyjmowania, a także kontynuowania leczenia przez pacjenta.

Znaczna różnorodność leków antyresorpcyjnych kontrastuje ze skromną liczbą preparatów stymulujących tworzenie nowej tkanki kostnej.

Leki o działaniu anabolicznym stymulują głównie tworzenie nowej kości (wskutek pobudzającego działania na komórki kościotwórcze), a w mniejszym stopniu jej resorpcję, wpływają one korzystnie na makro- i mikroarchitekturę tkanki kostnej, co w ostatecznym efekcie przejawia się zmniejszeniem skłonności do złamań.

Reasumując należy podkreślić, że diagnostyka osteoporozy jest niezwykle istotna i zapewnia właściwe następcze leczenie. U podstaw leczenia znakomite miejsce zajmuje profilaktyka upadków, prawidłowo zbilansowana dieta, odpowiednio dobrana aktywność ruchowa, które z profesjonalnym leczeniem farmakologicznym osteoporozy gwarantują lepszą jesień życia, utrzymanie sprawności i niezależności.