O rehabilitacji - Strona domowa dr n. med. Marka Krasuskiego

_________________________________________

   Rehabilitacja (łac. re - znów, na nowo, przeciw; habilis - sprawny, należyty, stosowny) stała się nieodzowną składową rozwoju socjalnego każdego nowoczesnego kraju. Rehabilitacja oznacza zespół działań, którego celem jest przywrócenie lub kształtowanie u człowieka niepełnosprawnego utraconych optymalnych funkcji biologicznych, rodzinnych i społecznych.

Tak rozumiana definicja rehabilitacji odnosi się do osób, które urodziły się zdrowe i pełnosprawne i utraciły swoją sprawność i optymalne funkcjonowanie w wyniku urazu, choroby, starzenia się ustroju czy zdarzenia prowadzącego do niepełnosprawności. W stosunku do dzieci urodzonych z niepełnosprawnością lub dzieci, które w okresie noworodkowym bądź niemowlęcym stały się niepełnosprawne należy używać zamiast „rehabilitacji” określenia „proces usprawniania”. Celem procesu usprawniania dzieci z niepełnosprawnością jest maksymalne ograniczenie zaburzeń strukturalnych i funkcjonalnych w rozwijającym się ustroju, tworzenie optymalnych możliwości dla aktywności ruchowej i psychicznej oraz stworzenie warunków dla aktywnego uczestnictwa w życiu rodzinnym, środowisku, a także aktywizacji społecznej i zawodowej. Proces usprawniania musi obejmować też działania w zakresie edukacji i integracji.

Medyczny aspekt rehabilitacji wysunął się na plan pierwszy. Rozwój metod diagnostycznych i leczniczych powoduje ratowanie życia i zdrowia w przypadkach bardzo trudnych, które jeszcze niedawno kończyły się śmiertelnie. Jednak nie zawsze udaje się w pełni przywrócić wszystkie funkcje człowieka do stanu wyjściowego. Coraz to większe grupy osób czasowo lub stale niepełnosprawnych stały się motorem dla rozwoju nowocześnie rozumianej rehabilitacji, jako wieloaspektowego szerokiego procesu społecznego.

Twórcami współczesnego, polskiego modelu rehabilitacji byli Profesorowie Wiktor Dega z Poznania i Marian Weiss z Konstancina. Te dwa ośrodki prowadzone przez profesorów przez wiele lat wdrażały własny model rehabilitacji, który zyskał akceptację przez Biuro Europejskie Światowej Organizacji Zdrowia i w roku 1970 został uznany jako godny do naśladowania.

Rehabilitacja rozumiana jest jako ciągły, trwający proces społeczny, wynikający z działania różnych instytucji samorządowych, ogólnopaństwowych, charytatywnych, fundacji - a jej celem jest stworzenie takich warunków by osoba niepełnosprawna mogła powrócić do pełni zdrowia, a w wypadku braku takiej możliwości wykształciła mechanizmy kompensacyjne, które zastąpiłyby utracone funkcje organizmu. Tak rozumiana rehabilitacja powinna umożliwić szybki powrót osoby niepełnosprawnej do rodziny i całego społeczeństwa. Osiągnięcie tego celu możliwe jest poprzez realizację zadań rehabilitacji leczniczej, zawodowej i społecznej. Motorem rehabilitacji społecznej i zawodowej staje się wieloaspektowa, wczesna rehabilitacja lecznicza. Procesem naturalnym w rozwoju społeczeństwa powinna być pełna integracja osób sprawnych i niepełnosprawnych. Ta wielowątkowość pojęcia rehabilitacji nabiera szczególnego znaczenia w przypadku osób po skomplikowanych, wielonarządowych urazach, ze schorzeniami prowadzącymi do dysfunkcji wielu organów, z trwałymi uszkodzeniami narządów, czy chorobami przewlekłymi.

Umocowaniem prawnym obecnego kształtu i funkcjonowania rehabilitacji jest m.in. ustawa z dn. 27 sierpnia 1997r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz.U. Nr 123, poz. 776 z późn. zm.).

Ustawa stanowi, że rehabilitacja osób niepełnosprawnych oznacza zespół działań (organizacyjnych, leczniczych, psychologicznych, technicznych, szkoleniowych, edukacyjnych, społecznych) zmierzających od osiągnięcia, przy współudziale tych osób, możliwie najwyższego poziomu ich funkcjonowania, jakości życia i integracji społecznej (art.7).

Rehabilitacja pozostaje w ścisłym związku z pojęciem osoby niepełnosprawnej, którą można zdefiniować jako osobę, której stan fizyczny, psychiczny lub umysłowy trwale lub okresowo utrudnia, ogranicza bądź uniemożliwia wypełnianie ról społecznych, a w szczególności zdolności do wykonywania pracy zawodowej, ogranicza funkcje rodzinne, uniemożliwia korzystanie ze wszystkich dóbr społecznych. Nie należy więc utożsamiać niepełnosprawności tylko z problemem choroby, a więc traktować jej jako zjawisko medyczne czy lecznicze. Osoba z niepełnosprawnością nie wymaga permanentnego leczenia. Należy rozgraniczyć chorobę od niepełnosprawności. Osoba z niepełnosprawnością, zwłaszcza w okresie kończącym proces leczenia wymaga stworzenia właściwych szans życiowych, społecznych, ekonomicznych w osiągnięciu zamierzonego celu, takich jakie ma do ich spełnienia osoba pełnosprawna.

Rozmiar i ocenę niepełnosprawności w Polsce określić można m.in. na podstawie badań ankietowych przeprowadzanych m.in. przez GUS. W badaniach tych identyfikuje się osoby posiadające orzeczenie prawne potwierdzające niepełnosprawność (kryterium prawne) oraz osoby nie posiadające takiego orzeczenia, ale zaliczane w statystyce do osób niepełnosprawnych na podstawie samooceny zdolności wykonywania podstawowych czynności życiowych (kryterium biologiczne).

Pełne dane o rozmiarze niepełnosprawności, uwzględniające osoby zamieszkałe zarówno w gospodarstwach domowych jak i zbiorowych, pochodzą z Narodowego Spisu Powszechnego. Informacje o rozmiarze niepełnosprawności mogą też pochodzić z reprezentacyjnych badań ankietowych i dotyczą wtedy osób zamieszkałych w gospodarstwach domowych.

Dane uwzględniające zarówno dzieci jak i osoby w wieku 15 lat i więcej pochodzące z ankietowego badania stanu zdrowia ludności Polski przeprowadzonego przez GUS w 1996 r. wykazały, że w gospodarstwach domowych było wówczas ok. 5 430 tys. osób z niepełnosprawnością czyli 14,3% ogółu ludności. Osoby niepełnosprawne prawnie stanowiły wówczas około 80% ogółu osób niepełnosprawnych. Jednorazowe badania stanu zdrowia ludności wykonywane w kwartalnym badaniu aktywności ekonomicznej ludności Polski (BAEL) przeprowadzonym w II kwartale 2001 r. ujawniło, że w Polsce było w tym okresie 4 280 tys. osób niepełnosprawnych prawnie w wieku 15 lat i więcej, a osoby te stanowiły 13,9% ogółu ludności w tym wieku.

Niepełnosprawność

Niepełnosprawność określana jest jako:

- Znaczna,

- Umiarkowana,

- Lekka.

Do znacznego stopnia niepełnosprawności zalicza się osobę mającą naruszoną sprawność organizmu w stopniu uniemożliwiającym zaspokajanie, bez pomocy innych osób, podstawowych potrzeb życiowych, za które uważa się przede wszystkim samoobsługę, poruszanie się, komunikację i komunikowanie się, oraz pełnienie samodzielne ról społecznych. Osoba ze znaczną niepełnosprawnością jest niezdolna do podjęcia zatrudnienia lub też zdolna do realizowania zatrudnienia w zakładzie pracy chronionej albo w zakładzie aktywizacji zawodowej..

Do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności zalicza się osobę o naruszonej sprawności organizmu, zdolną do wykonywania zatrudnienia na stanowisku pracy przystosowanym odpowiednio do potrzeb i możliwości wynikających z niepełnosprawności, wymagającą w celu pełnienia ról społecznych częściowej lub okresowej pomocy innej osoby w związku z ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji.

Do lekkiego stopnia niepełnosprawności zalicza się osobę o naruszonej sprawności organizmu zdolną do wykonywania zatrudnienia, nie wymagającą pomocy innej osoby w celu pełnienia ról społecznych.

O stopniu niepełnosprawności orzekają Powiatowe i Wojewódzkie Zespoły do Spraw Orzekania o Stopniu Niepełnosprawności. Drugą instancją odwoławczą jest Krajowy Zespół do Spraw Orzekania o Stopniu Niepełnosprawności (działające zwykle przy Urzędach Pracy)

W orzeczeniu zespołu, poza ustaleniem stopnia niepełnosprawności, powinny być zawarte wskazania dotyczące w szczególności:

1) szkolenia, w tym specjalistycznego,

2) odpowiedniego zatrudnienia uwzględniającego psychofizyczne możliwości danej osoby,

3) korzystania z rehabilitacji ze wskazaniem form odpowiednich do potrzeb i możliwości, z wyłączeniem turnusów rehabilitacyjnych,

4) korzystania z systemu pomocy społecznej,

5) konieczności zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne i środki pomocnicze,

6) uczestnictwa w terapii zajęciowej,

7) korzystania z systemu środowiskowego wsparcia w samodzielnej egzystencji, przez co rozumie się korzystanie z usług socjalnych i opiekuńczych świadczonych przez sieć instytucji pomocy społecznej, organizacje pozarządowe oraz inne placówki.

Pod pojęciem rehabilitacji leczniczej (medycznej) rozumie się proces leczenia, który umożliwia przyspieszenie procesu naturalnej regeneracji i zmniejszenia fizycznych i psychicznych następstw choroby. Stały rozwój nowoczesnych technik diagnostycznych, leczniczych, stała kontrola procesu leczniczego, regeneracyjnego pozwala na ograniczenie skutków trwania choroby. Rehabilitacja lecznicza musi stymulować cały proces leczniczy głównie poprzez aktywność ruchową i psychiczną. Rola rehabilitacji psychicznej jest olbrzymia. Musi ona zawierać takie elementy, które doprowadzą do powstania profilaktyki inwalidztwa. Rehabilitacja psychiczna pozwala zachować wiarę przez osobę niepełnosprawną w poprawę sytuacji zdrowotnej, rodzinnej i społecznej. W przypadku trwałej utraty niektórych funkcji organizmu, odpowiednie postępowanie psychologiczne musi doprowadzić do poznania i zaakceptowania swojego "nowego" ciała.

W leczeniu poważnych, zwłaszcza trwałych uszkodzeń morfologicznych lub utraty funkcji organizmu włączane są elementy kompensacyjne i adaptacyjne.

Kompensacją nazywamy proces, który wyzwala naturalne możliwości zastępcze, jakie istnieją w każdym organizmie żywym. Innymi słowy kompensacja to zdolność do całkowitego lub częściowego wyrównania skutków działania czynników szkodliwych. Kompensacja dotyczyć może zaburzeń dynamicznych, statycznych, czynnościowych oraz statyczno-dynamicznych. Często ze zjawiskiem kompensacji wiąże się proces adaptacyjny.

Adaptacją nazywamy umiejętność dostosowania się człowieka do warunków socjalnych, stanu morfologicznego, który trzeba przyjąć za utrwalony. Adaptacja umożliwia więc przystosowanie się do zmniejszonej sprawności ważnych narządów w następstwie choroby lub urazu. Odpowiednio sterowana lub wykorzystana adaptacja umożliwia uzyskanie jak najbardziej optymalnego wyniku końcowego leczenia. Za najważniejsze w procesie adaptacyjnym uważa się uzyskanie samodzielności życiowej tej szeroko rozumianej, a więc zarówno w czynnościach dnia codziennego, jak i czynnościach zawodowych, społecznych i rodzinnych. Adaptacji czyli przystosowaniu podlega sfera duchowa (umysłowa) i organiczna człowieka.

Przedmiotem rehabilitacji jest leczenie dysfunkcji organizmu będących następstwami zmian pourazowych, chorób spowodowanych wadami wrodzonymi, chorobami zapalnymi tkanki łącznej, chorobami ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego, schorzeń narządu ruchu (chorób kości, stawów i mięśni), schorzeń onkologicznych, schorzeń układu oddechowego, schorzeń układu krążenia, chorób narządów zmysłu, a także współdziałanie w leczeniu chorób laryngologicznych, ginekologicznych, w położnictwie i w psychiatrii.

W realizacji procesu rehabilitacji wykorzystuje się szereg specjalistycznych metod i technik. Głównie to zabiegi fizykoterapeutyczne, kinezyterapeutyczne, metody hydro-balneologiczne, uzdrowiskowe oraz metody specjalne stworzone dla leczenia niektórych chorób, z wykorzystaniem indywidualnych technik opracowanych autorsko przez specjalistów fizjoterapii i lekarzy (metody Bobatów, Vojty, McKenzi'ego, PNF, DBC i in). Uzupełnieniem powyższych działań leczniczych jest psychoterapia, terapia logopedyczna i terapia zajęciowa.

Stały rozwój nauk medycznych, potrzeby praktyczne i organizacyjne, powodują, że dla potrzeb rehabilitacji leczniczej powstają ośrodki specjalistyczne zajmujące się rehabilitacją ogólną, rehabilitacją narządu ruchu (wieloprofilową, traumatologiczną, ortopedyczną), rehabilitacją neurologiczną, reumatologiczną, onkologiczną, kardiologiczną i pediatryczną. Powstają też ośrodki rehabilitacji psychiatrycznej, rehabilitacji zawodowej, rehabilitacji dla osób upośledzonych umysłowo, ociemniałych, czy niedosłyszących.

Twórcy Polskiego modelu rehabilitacji nadali jej charakterystyczne właściwości. Rehabilitacja powinna być powszechna, wczesna, kompleksowa i ciągła. Mimo wielkiej ewolucji leczenia, stale przybywającej nowej wiedzy i zmian poglądów dotyczących sposobów leczenia, główne założenia rehabilitacji leczniczej nie zmieniają się.

Rehabilitacja musi być powszechna, to znaczy dostępna każdemu kto jej potrzebuje. Drugim aspektem powszechności rehabilitacji jest fakt, by obejmowała ona wszystkie dyscypliny medyczne. Rehabilitacja ma więc szerokie zastosowanie w medycynie zabiegowej i zachowawczej. Rehabilitacja jest podstawą sukcesu w leczeniu kardiologicznym, pulmonologicznym, neurologicznym i chirurgicznym. Olbrzymiej roli nabiera rehabilitacja u osób z zaburzeniami słuchu, widzenia, z upośledzeniem umysłowym. Bezpłatność rehabilitacji niweluje często konieczność utrzymywania niepełnosprawnych przez ogół społeczeństwa.

Rozpoczęcie wczesne procesu rehabilitacji już w trakcie leczenia podstawowego, wpływanie na kształt programu leczenia prowadzi do skrócenia czasu leczenia i poprawy jego wyników. Rehabilitacja powinna mieć miejsce już w pierwszych dniach trwania choroby, czy w kilka dni po przebytym urazie. Wcześnie zapoczątkowana rehabilitacja prowadzi do szybszego powrotu utraconych funkcji przez chorego lub wykształcenie takich mechanizmów kompensacyjnych, które utraconą funkcję organizmu zastąpią lub uzupełnią. Ważnym elementem wczesnej rehabilitacji jest takie sterowanie mechanizmami kompensacyjnymi, by wydobywać z nich tylko pożądane efekty i niwelować ujemne skutki. Wczesne podjęte leczenie usprawniające u pacjentów będących w stanie ciężkim (nieprzytomni, niewydolni oddechowo) zmniejsza ilość groźnych powikłań i następstw długotrwałego unieruchomienia. Wczesna rehabilitacja obejmuje też zagadnienia profilaktyki leczniczej.

Rehabilitacja zwłaszcza w przypadkach osób ciężko poszkodowanych musi być prowadzona przez zespół wielospecjalistyczny. Zespół specjalistów obejmuje lekarzy ze specjalności charakterystycznych dla danego schorzenia, pielęgniarki, fizjoterapeutów, służby pomocnicze, psychologów, nauczycieli, pedagogów specjalnych, pracowników socjalnych, a w razie potrzeby protetyków, ortotyków, logopedów i innych.

Złożoność procesu leczenia osób z uszkodzeniami wielonarządowymi lub trwałymi poważnymi ubytkami funkcji powoduje konieczność dobrej organizacji pracy. W zależności od czasu trwania procesu leczenia, fazy choroby i zagrożeń jakie ona niesie, kierownikami zespołów terapeutycznych powinni być lekarze ze specjalnością podstawową dla danej jednostki chorobowej (lub urazu) przy aktywnym udziale lekarza ze specjalnością rehabilitacji medycznej. W późniejszej fazie choroby, czyli w okresie przewlekłej opieki nad osobą z niepełnosprawnością, lekarzem wiodącym powinien być specjalista w zakresie rehabilitacji medycznej.

Kompleksowość rehabilitacji to pojęcie zwiazane z leczeniem usprawniającym pacjenta. W prawidłowo rozumianej rehabilitacji leczymy człowieka, a nie jego narząd, czy część układu ruchu i biorzemy w leczeniu pod uwagę jego wydolność krążeniowo-oddechową, tolerancję wysiłku, sposób współpracy z zespołem leczniczym, zmiany zwiazane z niepełnosprawnością, poziom dysfunkcji oraz zmiany lokalne, zasadnicze z powodu których chory kierowany jest na rehabilitację, wiek, aktywność zawodową, rodzinną i społeczną. 

Rehabilitacja musi być ciągła i nieprzerwana. Rehabilitacja medyczna jest integralną częścią leczenia podstawowego. Rehabilitacja medyczna jest w ścisłym związku z rehabilitacją socjalną i zawodową. Ciągłość rehabilitacji oznacza, że obejmuje ona osoby w trakcie leczenia szpitalnego, przejmuje ich w opiece ambulatoryjnej i kontynuowana jest dalej w trakcie pobytu osoby z niepełnosprawnością w domu. Wcześnie zaczęta rehabilitacja w szpitalu, w oddziale podstawowym, jest kontynuowana w oddziale rehabilitacyjnym, a następnie w poradni rehabilitacyjnej. Okres rehabilitacji oddziałowej i w poradni jest czasem edukacji rodziny chorego do realizacji założeń procesu usprawniania w warunkach domowych. Oczywiście, że przy wskazaniach do leczenia wczesnego ambulatoryjnego, również i wówczas planujemy i realizujemy rehabilitację czy to w oddziale dziennym, czy ambulatoryjnym. 

Bliscy stają się kontynuatorami procesu usprawniania osoby z niepełnosprawnością. Chcąc zachować ciągłość rehabilitacji osoby z niepełnosprawnością musimy w odpowiednim czasie przygotować jego rodzinę (osoby bliskie) do roli kontynuatorów procesu leczenia. Nieodzownym warunkiem dla realizacji procesu rehabilitacji w warunkach domowych jest akceptacja niepełnosprawności przez osoby najbliższe chorego. Bazą zrozumienia swojej nowej sytuacji dla osoby niepełnosprawnej, gdy trwałe zaburzenia funkcji występują nagle (jak np. po ciężkim urazie, po udarze mózgu, zawale mięśnia sercowego) jest zaakceptowanie tej niepełnosprawności najpierw przez osoby bliskie (rodzinę), a później przez samego chorego. W ciągłości rehabilitacji widać jej płynność w przejściu z rehabilitacji medycznej na zawodową i socjalną.

Warto zauważyć, że tak widziana rehabilitacja realizuje zasadę leczenia człowieka, a nie tylko jego chorego narządu lub choroby.

   Rehabilitacja społeczna jest procesem, który zmierza do przywrócenia samodzielności społecznej osobie, która jest jej pozbawiona, a tym samym znajduje się poza nawiasem normalnego życia społecznego. Celem rehabilitacji społecznej jest umożliwienie osobom niepełnosprawnym uczestnictwa w życiu społecznym. Każdy członek społeczności ma prawo korzystać ze zdobyczy jakie to społeczeństwo wypracowało. Rehabilitacja społeczna obejmuje też edukację osób zdrowych w zakresie koniecznym dla zrozumienia potrzeb niepełnosprawnych i akceptacji ich jako normalnych pełnoprawnych członków społeczeństwa. Proces ten musi objąć rodziny niepełnosprawnych by jako pierwsze zaakceptowały inwalidę w domu i stworzyły mu korzystne warunki życia w rodzinie. Jak widać podstawą rehabilitacji społecznej jest rehabilitacja rodzinna. Całe społeczeństwo powinno dbać o zatarcie różnic między sprawnymi i niepełnosprawnymi. Likwidacja wszystkich barier uniemożliwiających normalne funkcjonowanie inwalidów powinno być ważną sprawą dla sprawnych i niepełnosprawnych. W sierpniu 1997 roku Sejm Rzeczypospolitej Polskiej uchwala Kartę Praw Osób Niepełnosprawnych, która mówi, że osoby niepełnosprawne mają prawo do niezależnego, samodzielnego i aktywnego życia oraz nie mogą podlegać dyskryminacji. Karta zobowiązuje rząd do corocznego informowania Sejmu o podjętych działaniach w celu urzeczywistnienia praw osób niepełnosprawnych.

Jednym z podstawowych warunków dla spełnienia procesu rehabilitacji społecznej jest umożliwienie osobom z niepełnosprawnością korzystanie ze wszystkich dóbr kulturowych, społecznych i zawodowych. Likwidacja barier architektonicznych, urbanistycznych, i transportowych jest tego przykładem. Należy zauważyć, że w obecnej fazie walka z barierami w architekturze i urbanistycznymi nie polega tylko na konstruowaniu wejść dla inwalidów, budowie wind i pomieszczeń dla osób niepełnosprawnych. Właściwie rozumiana integracja osób sprawnych i niepełnosprawnych polega na takim konstruowaniu form architektonicznych i urbanistycznych by były one na równi dostępne zarówno dla sprawnych jak i niepełnosprawnych (sprawnych inaczej).

Do podstawowych form rehabilitacji społecznej zalicza się uczestnictwo osób niepełnosprawnych w warsztatach terapii zajęciowej, turnusach rehabilitacyjnych i zespołach ćwiczeń fizycznych, usprawniających psychoruchowo, rekreacyjnych i sportowych oraz innych zespołach aktywności społecznej.

Warsztaty terapii zajęciowej są wyodrębnionymi organizacyjnie i finansowo placówkami, stwarzającymi osobom niepełnosprawnym możliwość udziału w rehabilitacji społecznej i zawodowej poprzez terapię zajęciową.

Formą aktywnej rehabilitacji są turnusy rehabilitacyjne. Zajęcia te maja na celu organizację aktywnego wypoczynku osób niepełnosprawnych połączonego z usprawnianiem ruchowym, edukacyjnym, psychologicznym. Mają na celu wyrobienie zaradności, pobudzanie i rozwijanie sprawności i poprawę sprawności ogólnej niepełnosprawnych.

Według ustawy nr 123 z dn. 27.08.1997 (i uzup.) Minister Pracy i Polityki Socjalnej w porozumieniu z Ministrem Zdrowia określa na drodze rozporządzeń szczegółowe zasady tworzenia, działania i finansowania warsztatów terapii zajęciowej i turnusów rehabilitacji.

Aktywność w zakresie organizacji poprawy życia i aktywności społeczno-zawodowej osób niepełnosprawnych powinny wykazywać władze lokalne i organizacje pozarządowe. Jak widać rehabilitacja społeczna ma ścisły związek z rehabilitacja zawodową

Rehabilitacja zawodowa zajmuje się przywróceniem zdolności do aktywności zawodowej osób niepełnosprawnych. Możliwości zarobkowania, twórczego działania są naturalną potrzebą człowieka. Praca staje się główną determinantą jakości życia. Z kolei poprawa jakości życia sprzyja doskonaleniu jakości pracy. Ważnym elementem jakości życia jest, zatem jakość życia zawodowego. Jakość życia zawodowego utożsamiana jest też z zaspokojeniem wielu potrzeb.

Rolą rehabilitacji zawodowej jest więc zrealizowanie tego postulatu poprzez naukę zawodu możliwego do wykonywania przy istniejącej dysfunkcji inwalidy. Może to być preorientacja zawodowa, czy kształcenie dzieci i młodzieży od podstaw w zakresie pracy zawodowej. Celem rehabilitacji zawodowej jest ułatwienie osobie niepełnosprawnej uzyskania i utrzymania odpowiedniego zatrudnienia i awansu zawodowego. Rolą rehabilitacji zawodowej będzie też odpowiednie przystosowanie stanowisk pracy dla ludzi niepełnosprawnych, tworzenie warunków pracy chronionej, a w szczególnie trudnych sytuacjach stworzenie warunków do pracy chałupniczej. Istotnym czynnikiem dla osób niepełnosprawnych jest też umiejętność korzystania z poradnictwa zawodowego, szkolenia zawodowego i pośrednictwa pracy.

Realizacja tych podstawowych postulatów polskiego modelu rehabilitacji wymaga nowoczesnej organizacji, konsekwencji w postępowaniu, dostosowania do potrzeb indywidualnych i społecznych ludzi. Rehabilitacja powinna być dostosowywana do warunków socjalnych i możliwości zawodowych każdego inwalidy. Nie można traktować rehabilitacji oddzielając jej od pozostałych działów medycyny. Już zupełnym absurdem i barkiem podstawowego rozeznania jest próba traktowania rehabilitacji jako działalności paramedycznej.

Jakość życia (Quality of Life)

Wyniki procesu rehabilitacji wpływają na ocenę jakości życia. Bez wątpienia jakość życia związana jest też z poziomem gospodarczym kraju, warunkami życia całego społeczeństwa. Pojęcie jakości życia [Quality of Life (QoL)] jest niejednoznaczne. Wielu badaczy określa ten termin inaczej. W ocenie jakości życia bierze się pod uwagę rozmaite aspekty, takie jak odczucia fizyczne, zdrowotne, duchowe, społeczne, kulturowe, materialne, czy estetyczne. Dokonuje się oceny obiektywnej i subiektywnej jakości życia. Jakość życia to kategoria filozoficzna, obejmująca wartości materialne, niematerialne i duchowe.

Do pierwszych badaczy jakości życia ujmowanego od tej właśnie subiektywnej strony należy zaliczyć A. Campbella (2). Uważał on, że wskaźniki, które dotyczą warunków życia nie mogą zastąpić wskaźników dotyczących zadowolenia z życia. Zaproponował siedmiostopniową skalę ocen w celu określenia poziomu zadowolenia z następujących dziedzin życia: małżeństwo, życie rodzinne, zdrowie, sąsiedztwo, przyjaciele i znajomi, praca zawodowa i domowa, życie w USA, miejsce zamieszkania, standard życia, czas wolny, wykształcenie i jego przydatność, mieszkanie i bezpieczeństwo finansowe.

Warto zauważyć, że twórcy Polskiej Szkoły Rehabilitacji, Dega i Weiss, szukali podobnych ocen wyników leczenia w kompleksowej rehabilitacji. Nie nazwali tej oceny wartością jakości życia (QoL), ale elementy poprawy zdrowia, warunków funkcjonowania, znalezienia pracy w nowych warunkach egzystencji (po amputacji, z porażeniem lub niedowładem kończyn), odnalezienie wartości życia rodzinnego, akceptacja przez rodzinę osoby niepełnosprawnej nie są niczym innym jak właśnie dążeniem do dobrostanu fizycznego i duchowego i poprawienia swojej jakości życia.

PIŚMIENNICTWO

1. Campbell A., Converse P., Rodgers W.: The quality of American life, Russel Sage Fundation, New York 1976.

2. Dega W. Ortopedia i Rehabilitacja PZWL, Warszawa, 1983.

3. Gordon E., Vanderwalde H.: Energy requirements in paraplegic ambulation Arch. Phys. Med. and Reh., 1956, 37, 276.

4. Poradowski R.: Wiktor Dega - w kręgu Mistrza. Szkic do portretu.", Wydawnictwo Edukacyjne Res Polonia, Łódź, 2000.

5. Weiss M.: Rehabilitacja - Zagadnienia wybrane, w Vademecum lekarza ogólnego (red. Brühl W., Brzozowski R), PZWL, 1974, 547-558.